Özet:

Kelime alışverişi, toplumların birbirleriyle ilişki halinde olmalarının doğal sonucudur. Tarihin çok eski devirlerinden beri ticari, siyasi, kültürel ilişkileri olan ve daha sonraları aynı medeniyetin bir parçası haline gelen Türk ve Fars toplumlarının kurdukları bu ilişkiler, iki toplumun diline de yansımıştır. Özellikle Selçuklular zamanında Farsçadan Türkçeye pek çok kelime girmiş, bu kelime akışı Osmanlı döneminde de artarak devam etmiştir. Dildeki değişme süreklidir ve dil, kullanımı sırasında yeni durumlar ve koşullara göre şekil alır. Türkiye Türkçesindeki Farsça kelimeler de süreç içinde, büyük ölçüde hem Türk dilinin fonetiğine hem de Türk düşünce yapısına uygun bir hal almıştır. Türkçe, Farsça kelimelerin anlam/anlamlarından ihtiyacı olanını aldığı gibi, bu kelimelerin bir kısmına ise yeni anlam incelikleri katmış, dolayısıyla bu kelimeler kaynak dilden farklı olarak yeni bir kavramı karşılar duruma gelmiştir. Türkiye Türkçesine Farsçadan girmiş 327 kelimenin 90’ında anlam değişmesi meydana gelmişken 237’sinin anlamının Farsçadaki anlam/anlamlarla örtüştüğü görülmüştür. Anlamı değişmiş olan 90 kelimenin 46’sı Farsçadaki anlam/anlamlarını korumakla birlikte, Türkçede yeni anlam/anlamlar kazanmış (aferin, can, cömert, çeşni vb.), 44’ü ise Farsçadaki anlam/anlamlarından koparak başka anlama/anlamlara geçmiştir (çarşı, çile, destek, erişte, hemşire, serüven vb.). Anlam değişmelerinde özellikle deyim aktarmasının bir türü olarak görülen doğadan insana aktarmalar yanında ad aktarmaları, argo kullanımlar, terim oluşturma çabası, mecaz ve yan anlam bağlantıları etkili olmuştur. Bu anlatım yolları dışında bazı kelimelerin Farsçada fiilken Türkiye Türkçesinde isim veya sıfat olarak kullanımı, yani tür değiştirmesi ya da Farsçada bağımsız olarak kullanılan iki kelime ya da yapının yeni bir kavramı karşılamak üzere birleştirilmesi gibi nedenler de bu anlam çeşitlenmesinde etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler: