Abstract:

Bu çalışmada Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan eşik kavramı temel ve yan anlamlarıyla ele alınmış ve Anadolu sahası ve Türk dünyasından örnekler verilerek kelimenin metaforik anlamları üzerinde durulmuştur. Tasavvufta ve Bektaşîlikte bu kelimeye yüklenen anlam ve değer konusu üzerinde de durulmuş ve buradaki anlamından hareketle Divân edebiyatında eşik kelimesiyle ne anlatılmak istendiği kısaca izah edilmeye çalışılmıştır. Eşiğin Türk mitolojisinde neye karşılık geldiği üzerinde durulmuş, farklı anlamlar ve fonksiyonlar yüklenen bu kavramın, canlılığını Türkler‟in gündelik hayatına yansıyan inanma ve rütüellerinde günümüze kadar takip etmenin mümkün olduğu görülmüştür. Anadolu ve diğer Türk coğrafyalarında hala yaşayan eşik inanışlarından örnekler verilmiş, bu kavram etrafında oluşan inanç sisteminin bir gereği olarak eşiğin bir an evvel terk edilmesi gereken bir yer olması gerektiği, iki ayrı atmosferin, iki ayrı iklimin, iki ayrı dünyanın, iki ayrı akımın, iki ayrı havanın, iki ayrı durumun, iki ayrı sürecin, arasında kalan yer olduğu ve olması gereken şeyin eşiğin sadece geçiş için kullanılması olduğu sonucuna varılmıĢtır. Bu bağlamda Türk inanç ve düĢünce sisteminde içinde yer alan iye anlayıĢı doğrultusunda eĢik iyesi ve kapı iyesi kavramları da ele alınmıştır. İslamî kültürde eşik ile ilgili bu uygulamalar değişmemekle birlikte eşik Hz. Ali‟nin ve çocuklarının sembolüne dönüşmüştür. Beşik- Eşik- Keşik sözleriyle ifade edilen hayatın geçiş dönemlerini de birer eşik olarak ele bu çalışma, Arnold Van Gennep, Mircea Eliade, Victor Turner, gibi ünlü araştırmacıların ele aldıkları ritüel, inisiasyon, erginlenme gibi kavramlarla bu bakış açısını desteklemeye çalışmıştır.

Keywords: