Özet:

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmuş olan “Versay Sistemi” mevcut sorunları ortadan kaldıramadığı gibi yeni sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Dünya ekonomik krizinin etkilerinin Avrupa’yı kasıp kavurduğu, silahsızlanma konferanslarının başarısız olduğu, Japonya’nın Mançurya’yı işgali ile Milletler Cemiyeti’nin etkisizliğinin iyice anlaşıldığı bir ortamda; revizyonist İtalya’da Faşist Başbakan Benito Mussolini tarafından “Dört Güç Paktı” projesi ortaya atılmıştır. Mussolini’nin projesinin amacı; aralarında yaşamsal sorunlar bulunan İtalya, İngiltere, Fransa ve Almanya’yı bir araya getirerek Avrupa’da ülkeler arasında hiyerarşik bir düzen, bir çeşit “direktör yönetimi” oluşturmak, Milletler Cemiyeti’ni işlevsizleştirmek, Avrupa ve Dünya meselelerinde böylece söz sahibi olmak ve Sovyetler Birliği’ni Avrupa dışında tutarak komünizmin yayılmasına engel olmaktır. Mussolini’nin bu projesi, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı esnasında benzer bir durumla karşılaşan ve Lozan Barış Antlaşması ile modern sınırlarını elde eden Türkiye Cumhuriyeti’nde büyük bir endişe meydana getirmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, bu projenin ortaya çıkmasından itibaren engellenmesi yönünde direktifini vermiştir. Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey’in Sovyetler Birliği ve Romanya Dışişleri Bakanları ile yaptığı çalışmalar neticesinde başlatılan bir inisiyatif ile Sovyetler Birliği Dışişleri Bakanı Maksim Litvinov’un “Mütecavizin Tarifi” kriterleri çerçevesinde, Londra’da, Türkiye’nin dahil olduğu iki ayrı antlaşma imzalanmıştır. Baltık Denizi’nden Basra Körfezi’ne kadar olan coğrafyada yer alan ülkeleri bir araya getiren bu antlaşmalar, “Dört Güç Paktı”nın uygulamaya geçirilmesi tehlikesi karşısında, Dünya barışı adına en önemli engeli oluşturmuştur. Bu çalışmada; Mussolini’nin “Dört Güç Paktı” projesinin ortaya çıkışı ile bu projenin uygulama safhasına geçirilmemesi için Türkiye tarafından ortaya konan dış politika ve bu süreçte izlenen diplomatik faaliyetler ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler: