Abstract:

Hem kişilerin hem de ülkelerin ulaşmaya çalıştığı en temel hedeflerden biri tasarrufları artırmaktır. Bu kapsamda tasarruf davranışını betimleyerek, davranışın değiştirilmesini sağlayan politikalar önem arz etmektedir. Son zamanlarda, psikolojiden aldığı içgörülerle iktisadi analizi zenginleştiren davranışsal iktisat ise bu bağlamda tasarruf davranışına ilişkin önemli içgörüler ve politikalar sunmaktadır. Tasarrufun irade gücü, planlama ve dikkat gerektirmesi ve dolayısıyla bilişsel maliyeti yüksek bir karar olması nedeniyle, davranışsal iktisat özellikle emeklilik için tasarrufu kolaylaştırmak için öntanımlı seçeneklerden yararlanmaktadır. Öntanımlı seçenekler otomatik katılım, otomatik yükseltme ve otomatik portföy dağılımı gibi önceden tanımlanmış stratejileri ifade etmektedir. Söz konusu otomatik stratejilerle ataletin kırılması sağlanarak, emeklilik planlarına dahil olmak isteyen ancak davranışsal engeller nedeniyle olamayan kişiler sisteme dahil edilmektedir. Bu bağlamda, otomatik stratejileri ülke çapında uygulayan birkaç ülkeden biri olan Türkiye’nin de deneyimi dikkat çekmektedir. Türkiye’de bireysel emeklilikte otomatik katılım stratejisininin, planlara dahil olma oranlarını, beklendiği kadar olmasa da arttırdığını söylemek mümkündür. Bu noktada, öntanımlı seçeneklerin tasarruf davranışı üzerinde nasıl etkili olduğu sorusu önem kazanmaktadır. Ancak bu etkinin nasıl gerçekleştiğini araştıran çalışmaların sınırlı olduğu görülmektedir. Buradan hareketle çalışma, Ankara kamu çalışanları örneklemi üzerinden, bireysel emeklilik sistemine otomatik katılım tercihlerini açıklamada etkili olduğu düşünülen demografik, finansal ve davranışsal değişkenleri tespit etmeye odaklanmaktadır: Ankara’daki farklı kamu kurum ve kuruluş çalışanlarından sağlanan 434 anket verisinden yola çıkılarak, lojistik regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda demografik değişkenlerden cinsiyet, medeni durum ve hanede bakmakla yükümlü olunan kişi sayısının; davranışsal değişkenlerden ise karmaşıklık algısı ile kamu otoritesi tasdik etkisinin tercihlerde etkili olduğu bulunmuştur. Davranışsal iktisadın teorik öngörüsünün aksine, bireysel emeklilik planları karmaşık bulundukça, sistemden çıkma olasılığının arttığı görülmüştür. Diğer yandan, stratejinin kamu otoritesi tarafından verilen bir tavsiye olarak algılanmasının sistemden çıkma olasılığını azalttığı bulgusu, ilgili stratejilerin politik karar alıcılara önemli bir sorumluluk yüklediğini ortaya koymaktadır.

Keywords: