Abstract:

Bu makalede; 19. yüzyıl sonunda çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğu’ndaki kötüye gidişi durdurmak ve etnik milliyetçiliklerin İmparatorluğu parçalamalarını engellemek adına geliştirilen fikir akımları modern milliyetçilik kuramları çerçevesinde incelenmiştir. Batıcılık dışındaki bu akımlar -Osmanlıcılık, İslamcılık ve Türkçülük-, içerik açısından günümüz milliyetçilik literatüründeki tanımlar kapsamında değerlendirilebileceğinden, teritoryal (sivil-batı tipi) ve etnik (kültürel/doğu tipi) milliyetçilik karşıtlığı üzerinden yorumlanmıştır.İncelemenin amacı; dönemin etnik milliyetçiliklerinin insan doğasına hitap eden güçlü motiflerine karşı, rasyonel siyasal formlar vadeden teritoryal milliyetçiliklerin başarısızlıklarının açıklanmasına katkı sağlamaktır. İnceleme sonunda; teritoryal milliyetçiliklerin sivil ideallerinin etnik milliyetçilikler tarafından kullanılmasının, milliyetçilik projelerinin kitleselleşebilmelerinin -halk tarafından benimsenmelerinin-, güçlü devletlerin sömürgecilik emellerine etnik milliyetçiliklerin alet edilmelerinin ve İmparatorluğun alt kültürler açısından cazibesini yitirmesinin yanında, ayrılıkçı hareketleri durdurabilecek güce de sahip olmadığının önemi vurgulanmıştır.

Keywords: