Abstract:

Osmanlı Devleti’nde yaşanan iç göçlere dair araştırmalarda birincil kaynak olarak arşiv belgeleri ele alınırken kroniklerde ise bu önemli sosyal gelişmeye dair oldukça sınırlı bilgi bulunmaktadır. Ancak muasırların kaleme aldığı ıslahatnâme türündeki eserler, eleştiriye açık olmakla birlikte, bu konuda başvurulabilecek birincil kaynaklar arasındadır. Özellikle göçün nedenleri üzerine yapılan araştırmalara bakıldığında, reayanın arşiv belgelerine yansıyan şikâyetleri ile yazarların bahsetmiş oldukları göç nedenlerinin büyük ölçüde örtüştüğü görülmektedir. Bu çalışmada da Osmanlı tarihi araştırmacıları için göç konusunda ıslahatnâmelerin önemine dikkat çekmek amaçlanmıştır. Bu nedenle XVI. yüzyıldan başlayarak XVIII. yüzyıl sonuna kadar olan üç asırlık döneme ait, toplamda 15 eser incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, yazarların tespit ettikleri aksaklıklara dair genel olarak bir görüş birliğinde oldukları görülmüştür. Dolayısıyla iç göçe dair belirttikleri nedenler ve önerdikleri çareler, beş konu başlığı altında tasnif edilerek ele alınmış, arşiv belgeleri ve mevcut literatür doğrultusunda değerlendirilmiştir.

Keywords: