Abstract:

Yûsuf Hâs Hâcib tarafından 1069 yılında kaleme alınan Kutadgu Bilig, Tavgaç Ulug Buğra Kara Han’a ithaf edilmiştir. İslami dönemde meydana getirilen ilk eserlerden biri olan Kutadgu Bilig, Karahanlı Türkçesiyle yazılmıştır. İnsana her iki dünyada da kutlu olmak için gereken yolu göstermeyi amaçlayan eser, önemli bir siyaset bilimi kitabıdır. Eser üzerinde dil incelemesi, söz varlığı, anlam bilimi, dil bilimi vb. açılardan yapılmış pek çok çalışma mevcuttur. Makalede, anlamı kuvvetlendiren, anlatıma güç katan ve anlatımı zenginleştiren ikilemelerden biri merkeze alınmıştır. İkilemeler, aynı sözcüklerin veya yakın ya da zıt anlamlı sözcüklerin bir araya gelerek oluşturdukları yapılardır. Türk dilinin zenginliğinin göstergelerinden biri olan ikilemeler Kutadgu Bilig’de sıklıkla kullanılmıştır. Makalede, Kutadgu Bilig’de yer alan ve “şöhretli, ünlü” anlamlarına gelen çawıḳmış külüg ikilemesi üzerinde durulmuştur. İkileme, dil bilimsel ve anlam bilimsel açılardan incelenmiş, ikilemeyi oluşturan çaw “şan, şöhret, ses” ve kü “ün, san” sözcükleri köken bilimsel açıdan değerlendirilmiştir. Kutadgu Bilig’de bir beyitte tespit edilen çawıḳmış külüg ikilemesi, Eski Uygur Türkçesi metinlerinde az sayıda örnekte tanıklanmıştır. Çalışmada ayrıca Kutadgu Bilig’de çaw ve kü sözcüklerinden oluşan çaw kü ve çawluġ külüg gibi diğer ikilemeler üzerinde durulmuş, ilgili ikilemelerin tarihi Türk yazı dilleri metinlerindeki kullanımları incelenmiştir. Kutadgu Bilig’de çaw kü ikilemesinin yanı sıra kü çaw çawluġ külüg ikilemesinin yanı sıra külüg çawlıġ ikilemeleri tespit edilmiştir.

Keywords: