Özet:

Adana, çok eski çağlardan itibaren önemli bir konaklama ve yerleşim yeri olmuştur. Adana'nın kentsel doku­su, kentin zengin tarihini, kültürel çeşitliliğini, sıcak ve nemli iklimine bağlı yöresel özelliklerini yansıtan mimar­lık ürünleriyle kendine özgü bir yapı sergiler. Kentin fiziksel yapısında, 16. yüzyılda Osmanlı egemenliği altın­da, Ramazanoğulları idaresinde oluşan ticari merkezdeki anıtsal yapılar ile güçlü bir mimarlık geleneğinin ürünü olan 19. yüzyıl geleneksel konudan ayrı bir yer tutar. Bunun yanı sıra 19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyıl ortala­ma kadar gerçekleşen ve büyük ölçüde tarımda makineleşme ve sanayileşme ile ortaya çıkan ekonomik deği­şimlerin sonuçlarının fiziksel çevreye yansıdığı 1930'lardan, 1970'lerin sonlarına kadar uzanan dönem de önem­lidir. Bu dönemde üretilen büyük bölümünü kamu yapılan ile konutların oluşturduğu, nitelikli modern mimarlık ürünleri de Adana'nın mimari ve kentsel karakterinin belirlenmesinde önem taşır. Adana kentsel dokusunda, özellikle 1998 Depremi sonrasında hızlanan ve temelde düzensiz kentleşmenin neden olduğu yok oluş sürecinden geriye kalan kültür varlıklarının belgelenmesi amacı ile Kasım 2004 - Mayıs 2005 döneminde, TÜBA-TÜKSEK Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsamında, Adana İli Kentsel Kültür Var­lıkları Belgeleme Çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ile Türkiye Kültür Envanteri Projesi'nin kentsel mimarlık belgeleme sistemine katkı hedeflenmektedir. 2004 -2005 yıllarında Adana Kentsel Kültür Varlıkları Belgeleme Projesi kapsamında il merkezinde yaptığı­mız çalışma, 1937'de Hermann Jonsen tarafından hazırlanan imar planı sınırlan içinde gerçekleştirilmiştir. Söz konusu sınırlar, 1998 yılında onaylanan Adana Koruma Amaçlı İmar Planı'nın kapsadığı tarihi merkezin ve geleneksel yapılamayanı sıra Adana il merkezi genelinde 1970'lerin sonuna kadar oluşan kentsel dokuyu ve mimarlık ürünlerini de içermektedir. Çalışmanın kapsamının geniş tutulması, Adana kentinde bütüncül bir belgeleme çalışmasının gerçekleştirilmesine olanak sağlamış ve bu kapsamda 684 yapı adası, 12 kentsel öğe ve 734 adet yapı belgelenmiştir.   Bu çalışma ile Adana kent merkezinin, halen özgün niteliğini sürdüren pek çok yapı ve kentsel öğeyi bün­yesinde barındırdığı görülmüştür. Ayrıca kentsel ölçeğin ve işlevsel karakterin de bir ölçüde korunduğu kabul edilebilir. Buna karşın, özellikle geleneksel merkezde, mevcut parsel sınırları içinde, tek yapı ölçeğinde yıkım ve yenilemelerin yapıldığı, günümüze kadar ulaşabilen tarihi yapıların çoğunun bakımsız kaldığı ve özgün niteliklerine uygun olmayan bir şekilde kullanıldığı da görülmektedir. Cumhuriyet Dönemi'nde Jansen Planı ile gelişen bölgelerde de, arazi değerlerindeki artış nedeniyle, 2-4 katlı, nitelikli modem mimarlık ürünle­rinin, yerlerini çok katlı yapılara bırakmaya başladığı ve mevcut kentsel dokuda yoğunlaşmanın ortaya çık­tığı gözlemlenmiştir. Adana Kentsel Kültür Varlıkları Belgeleme Çalışması, Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsamında modem mimarlık ürünlerini de içine alan ilk kapsamlı belgeleme çalışması olması açısından önem taşımaktadır. Bu çalışma ile bütüncül bir yaklaşım benimsenerek, geleneksel yapıların ve Cumhuriyetin ilk yıllarına ait yapıla­rın yanı sıra yakın dönem yapılarının da belgelenmesinin gerekliliği vurgulanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: