Özet:

Semavi dine muhatap olmuş toplumlarda dini gönderen yaratıcıya itaat ve isyan, bir iman ve inkar problemi olarak vahiy-toplum ilişkilerinin tarihiyle yaşıttır. Günümüzde sosyal hayatta itaat ve isyan denildiğinde, siyasi otoriteye boyun eğmek ya da karşı çıkmak anlaşılmaktadır. Aynı zamanda toplum genelinde kabul gören değer ve kurallara uygun hareket etmek itaat olarak kabul edilirken, toplumda kabul gören kural ve değerlere uymamak, karşı çıkmak da isyan olarak görülmektedir. İtaat ve isyan olguları birbirinin karşıtı ya da zıttı, birinin varlığında diğerinin yokluğunun gerçekleştiği birbirinin alternatifi olgular gibi görülmesine rağmen, aslında birbirini var eden olgu çiftidir. İnsanın Allah’ın belirlediği mutlak kötüye itaat etmesinde Allah’a isyan; Allah’ın belirlediği mutlak kötüye isyan etmesinde ise Allah’a itaat ortaya çıkmaktadır. İtaat ve isyan olgularının ikiliğinde hareket noktası, itaat ederken isyan, isyan ederken de itaatin yaşanıyor olmasıdır. Müslüman bir toplumda vahyin emir ve yasaklarına tabi olma, uyma hali yaratıcıya itaat olarak ortaya çıkarken, Allah’a itaatin gerçekleşmesi ve yaşanması halinde de şeytana ve Allah dışında üretilen yapay ilahlara isyanın zımnen gerçekleşmesi, kavramların kapsam alanında var olan bir ikiliktir. Bu çalışmada özellikle vahyin iki temel kavramı olan itaat ve isyan kavramlarının birbirini var eden ikiliği ele alınmıştır. Bu ikiliğin tahlilinde önce her iki kelimenin kök anlamları ele alınarak, kelimelerin kavram içerikleri açıklanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada itaat ve isyan sosyolojisi yapma niyetinde olmadan, iman ve inkarın bireysel ve toplumsal tezahürleri olan itaat ve isyanın kavramsal ve olgusal boyutta nasıl dikotomi oluşturduğu ortaya konulmuştur. Vahiy-toplum ilişkisi boyutunda itaat ve isyan ikiliğinin tahlil çalışmasında, beşeri ilişkilerde ve siyasi boyutta yaşanan kurumsal itaat, isyan ya da sivil itaatsizlik gibi konulara girmeden teolojik boyutta itaat ve isyanın nasıl olgusal dikotomi oluşturduğunu açıklamak amaçlanmıştır. İman ve inkarın birey ve toplumda tezahürü olarak ortaya çıkan itaat ve isyan olguları, bireyde ve toplumda vahiy-toplum ilişkileri bağlamında teolojik bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler: