Özet:

Bu araştırma, Kur’ân-ı Kerîm’in çeşitli sûre ve âyetlerindeki hitaplarda yer alan eleştirel soru yöntemine dair tümevarımsal bir çalışmadır. Soru sormanın, Kur’ân-ı Kerîm’de -en yaygın olmasa da- en çok kullanılan yöntemlerden biri olması, bizleri bu makaleyi hazırlamaya sevk etmiştir. Eleştirel soru yöntemlerinde kullanılan istifham edatlarının oldukça fazla olması nedeniyle bu araştırmada “nasıl” anlamına gelen “keyfe” ile yetinilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’de bin iki yüzden fazla âyette tenkit içerikli soru sorma yönteminin kullanıldığı dikkat çekmektedir. Bu âyetler incelendiğinde “keyfe”, hem şart hem istifham edatı olarak iki şekilde görülmekle birlikte, daha çok soru edatı olarak kullanılmaktadır. Bu edatla yöneltilen sorularda bir şeyin özünden ziyade o şeyin durumu hakkında bilgi alma amaçlanmaktadır. Bu çalışmamızda Kur’ân-ı Kerîm’de “keyfe” soru edatının geçtiği tüm âyetler ele alınmış, bazıları da i‘râb yönünden incelenmiştir. Ayrıca âyetlerdeki eleştiri içerikli kısımların açıklığa kavuşturulması için belâgatçıların ve müfessirlerin sözlerine yer verilmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’deki soru sorma yöntemini mecâzî yönüyle ele alan araştırmacılar, bu yöntemin kınama, yerme, alay etme, şaşkınlık ifade etme, hayrete sevk etme, itirâfa zorlama ve bir şeyi diğerlerinden hariç tutma vb. amaçlarla kullanıldığını belirtmişlerdir. Bu nedenle bu çalışmada Kur’ân-ı Kerîm’deki istifham yöntemi, daha önce çok az araştırmacının ele aldığı ve soru sorma biçiminin mecâzî amaçlarından biri olan eleştirel soru sorma yönüyle ele alınmıştır. Dilbilimci ve belâgatçılar arasında ayırt etme, karar verme, yerme, ayıplama vb. anlamlar içeren eleştiri kavramı, soru üslûbunun kullanıldığı pek çok âyette soru sorma yönteminin amaçlarıyla örtüşmektedir. Bu araştırmada da soru sorma yöntemi ile eleştiri kavramının örtüşen bu amaçları irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: