Özet:

 XV.-XIX. yüzyıllardaki beş asırlık zaman diliminde Trabzon şehrinin nüfusu, içe ve dışa yönelik iskân politikaları, Müslim ve gayr-i Müslimlerin nüfus içindeki oranları, nüfusun yükseliş ve düşüşüne etki eden olayların ne olduğu, din değiştirmenin (ihtidanın) Müslüman nüfusun artışına önemli bir etkisinin olup olmadığı Tahrir Defterleri, Avârız, şeriyye Sicili ve Nüfus Defteri kayıtları ile diğer arşiv kaynakları ve dönemin seyyahlarının verdiği bilgilere dayanılarak ve yapılan ilmi araştırmalar değerlendirilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır. Nüfusun artış ve düşüşüne neden olan olayların başında sürgün, içe ve dışa yönelik iskân politikaları ile savaşlar nedeniyle zorunlu göçler, yangınlar, otorite boşluğundan kaynaklanan kaos ortamı, yöneticilerin ve eşkıyanın halka yönelik zulümleri, savaşlar nedeniyle salınan ağır vergilerin getirdiği yük, enflasyonun oluşturduğu iktisadi buhranlar insanları iş aramaya yönelttiği veya daha güvenli bölgelerde yaşama arzusunun göçü zorladığı tespit edilmiştir. Kazak korsanlarının baskınları ve veba ve kolera gibi salgın hastalıkların da nüfusun azalmasına ve dağılmasına önemli etkisi olmuştur. Şehrin Müslüman Türk kimliğini öne çıkarmasında ihtidanın önemli bir etkisinin olmadığı ortaya çıkmıştır. Trabzon şehrinde yaşayan Müslüman Türk nüfusunun büyümesi; Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde bulunan Ģehir ve kasabalardan getirilen Müslüman Türk nüfusu yanında Çepni, Akkoyunlu, Dulkadirli ve Karamanlı Türklerinin bölgeye yerleştirilmesi ve özellikle XIX. asırda Kırım, Kafkasya ve Batum‟dan sürülen Müslümanların şehre yerleştirilmesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: