Abstract:

18. yy. şairlerinden Mehmed Adlî Efendi 1676’dan önce dünyaya gelmiş, 1743-44 senesinde İstanbul’da vefat etmiş ve 70 yıldan fazla bir ömür sürmüştür. Divan-ı Sultânî hocalığı, ahkâm eminliği, taşra kâğıt eminliği, kale tezkireciliği, yeniçeri efendiliği, sâlis defterdarlığı vazifelerinde bulunan şairin bilinen tek eseri Dîvân’ıdır. Şair, divanını ilk olarak 1695-96 senesinde tertip etmiştir. Dîvân’ın Türkiye kütüphanelerinde iki nüshası bulunmaktadır. Bunlardan ilki İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi’nde bulunan müellif hattı nüshadır. Herhangi bir çalışmaya konu olmamış bu nüshada 29 kaside, 411 gazel, 169 rubai (6’sı Farsça, 1’i, Arapça-Farsça, 162’si Türkçe), 71 tarih manzumesi (69’u kıta, 2’si rubai), 117 muamma (111’i beyit, 2’si rubai, 4’ü kıta), 14 kıta ve 45 beyit (21’i musarra, 24’ü müfred) olmak üzere 856 manzume yer almaktadır. Dîvân’ın ikinci nüshası ise Tavşanlı İlçe Halk Kütüphanesi, Zeytinoğlu Koleksiyonu’na kayıtlıdır. Üzerine yüksek lisans çalışması yapılan bu nüshada ise 14 kaside, 135 gazel, 14 kıta, 32 tarih manzumesi, 34 rubai, 37 beyit, 70 muamma (67’si beyit, 3’si kıta şeklinde) olmak üzere toplam 336 manzume bulunmaktadır. Adlî’nin bütün şiirlerinin sayısı sadece İ nüshasında yer alanlar 555, yalnızca Z nüshasında bulunanlar 35 ve her iki nüshada ortak olarak bulananlar 301 olmak üzere 891’dir. Dîvân nüshalarının her ikisinin baş tarafında yer alan şiirlerde bir tertip özelliği olarak nazım şekillerinin değil, türün/ konunun esas alındığını görmekteyiz. Tevhid türünde bir rubai ve münacat türünde bir gazele baş tarafta yer verilmiş, naat türündeki kaside ve gazeller bu bölümde bir arada kaydedilmiştir. Ayrıca methiye türündeki kaside ve kıtaların bir arada olması sağlanmıştır. Mehmed Adlî Efendi tarih düşürme, naat ve muamma alanlarında meşhur ve başarılı bir sanatkâr ve bir gazel şairidir. Bu çalışmada her iki nüshasından hareketle Dîvân’ın ihtiva ettiği şiirler üzerinde durulmuştur.

Keywords: