Özet:

Her insan, dünya kapısını açtığı andan hayatının sonuna kadar, yaşamına odaklanması, anlam ve yön vermesi için paha biçilemez bir dizi gelenek ve ritüelleri gerçekleştirir. Gelenek, her ulusun din ve inancına, yaşam tarzına, ulusal kimliğine uygun olarak yüzyıllar boyunca biriken ve yaşam şartlarının ortaya çıkardığı bir dizi ritüeller birikimi, toplumda oluşan davranış kalıpları, günlük yaşamda bir kültürel grubu diğerinden ayıran ve sosyal eylemleri düzenleyen kabul görmüş davranış kurallarıdır. Her toplumum kendine özgü yaşam biçimi, gelenek ve görenekleri, inançları vardır. Kazak kültüründe çocukların yetiştirilmesi konusunda gelenek göreneklerin, âdetlerin, yasak ve tabuların, ritüellerin ve törenlerin özel bir yeri vardır. Kazak halkının gelenek ve görenekleri incelendiğinde, sadece bir bebeğin doğumuna ilişkin birçok geleneğin, âdetin, tabu ve yasağın olduğunu ve hatta bazı ritüellerin bebek doğmadan önce gerçekleştirilmeye başlandığını görmek mümkündür. Makalede, Kazak toplumunda yaşatılan ve bebeğin anne karnında gelişiminden dünyaya gelip yaşını doldurana kadarki dönemlerde yerine getirilen gelenekler ayrıntılı olarak ele alınıp bu geleneklerin türleri, özellikleri, önemi ve anlamsal boyutu üzerinde durulacaktır. Kazak halkının çocuk yetiştirmedeki kültürel mirasına bakıldığında aileyle ilgili sağlam bir gelenek tarihine sahip olduğu görülür. Çocuğun eğitimine ilişkin gelenekler, çocuğun doğumundan itibaren gerçekleştirilen eğitim geleneklerini, kız ve erkek çocuklarını gelecekte aile kurmaya, yaşamını sürdürmeye, hayata ve emek vermeye hazırlama kurallarını içerir. İnsanın doğumdan ölüme kadarki davranışları, etrafındaki insanlarla olan ilişkisi, tüm yaşamı geleneklerle desteklenir ve insanın dünyaya bakış açısını oluşturur. “Altı jıl aş bolsan da atannın saltın umıtpa” (altı sene aç kalsan da geleneklerini unutma) şeklindeki halk bilgeliğine göre gelenek, insanların iş hayatına, inançlarına, günlük yaşamına dayanan, nesilden nesile geçen sosyal bir olgudur. O, ailenin yetiştirmesiyle, eğitimle kalıplaşır. Bu yazıda Kazak halkının bebeğin anne karnında gelişiminden dünyaya gelip yaşını doldurana kadarki dönemde gerçekleştirdiği kursak şaşuw, jeriktik öris, kindik şeşe, jarıskazan, şildehana, itköylek, kalja, besik toy, kırkınan şığaruw, bawırınan tabak aluw ve tusawkeser gibi âdet ve ritüellerin özellikleri ele alınmaktadır. Kursak şaşuw veya kursak toy, hamile kadın için eski dönemlerden beri gerçekleştirilen bir ritüeldir. Gelininin hamile olduğunu öğrenen kayınvalide tarafından düzenlenen kursak şaşuw ritüelinin amacı, etrafındakilerle sevincini paylaşmak ve o günden sonra anne adayına özel bir bakım gerektiğine dikkat çekmektir. Doğum sancıları başladığı anda gerçekleştirilen ritüel ise jarıskazan olarak adlandırılır ve bu ritüel kazan kaynayıp yemek hazır olana kadarki kısa bir süre içinde gelin sağ salim doğum yapsın niyetiyle yapılır. Bebek dünyaya geldikten sonra yeni doğan bebeği yerden kaldırma ve müjde isteme ritüeli gerçekleştirilir. Bebeğin göbeği kindik şeşe olarak adlandırılan çok çocuklu ve saygın bir kadın tarafından kesilir ve devamında halk bawı berik bolsın şeklinde dileklerde bulunup saçı saçarlar. Belli bir süre sonra şildehana toyu yapılıp yeni doğum yapan kadının kısa sürede eski gücüne kavuşması amacıyla kalja yedirilir. Bebeği avızdandıruv, bebeğe isim verme, beşik toy ritüelleri sırasıyla gerçekleştirildikten kırk gün sonra kırk çıkarma ritüeli yapılır. Altı yedi ay sonra bebek emeklemeye heves ettiği sıralarda bawırınan tabak aluw ritüeli, ayakta durmayı öğrenip adım atmaya başladığı sıralarda tusawkeser ritüeli gerçekleştirilir. Makalenin bütününde bütün bu ritüeller üzerinde ayrıntılı olarak durulmakta ve Kazak halk kültüründe bir yaşa kadarki bebekle ilgili yapılan ritüellerin anlamsal boyutuna açıklık getirilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: