Özet:

İnsan beslenmesinde, bitkisel yağlar enerji kaynağı olarak büyük öneme sahiptir. Susam, yüksek oranda yağ (%50-60) ve zengin proteine (%20-25) sahip tohumu için üretilmektedir. Yağı oldukça stabil, yüksek oranda doymamış yağ asitlerince zengin ve oldukça kalitelidir. Susam tarımının önündeki en büyük engellerden birisi düşük verimdir. Kaliteli ve yüksek verim düzeyine sahip tescilli çeşitlerin bulunmasına rağmen, Türkiye’de genel olarak düşük verimli yerel çeşitler ve populasyonlar kullanıldığı için ekim alanları azalmaktadır. Bu araştırma; Ege Bölgesi koşullarına uygun susam çeşitlerini belirlemek amacı ile 2007 ve 2008 yetiştirme sezonunda Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü (ETAE) deneme tarlalarında Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre yürütülmüştür. Bu çalışmanın materyalini ülkemizde mevcut sarı ve beyaz susam grubunda tescilli çeşitler ve çeşit adayları oluşturmuştur. Yapılan değerlendirmeler denemelerde yer alan çeşitlerin tane verimi (kg/da) yanında bin tane ağırlığı (g), yağ oranı (%), ile bitki boyu, çiçeklenme ve fizyolojik olum gün sayıları açısından istatistiki olarak önemli olduklarını ortaya koymuştur. Bu çalışmanın ana amacı; en uygun ve yüksek verime sahip sarı ve beyaz susam çeşitlerinin belirlenmesi olmuştur. Araştırmada; sarı susam grubu denemelerinde en yüksek verim değerleri; 2007 yılında TURS-90’dan 247 kg/da; 2008 yılında 282 ve 272 kg/da olarak sırasıyla Muganlı 57 ve Tur-S-205’den elde edilmiştir. Beyaz susam grubu denemelerinde en yüksek verim değerleri; 2007 yılında TUR-S-212 ve TUR-S-50’den sırasıyla 258 ve 251 kg/da; 2008 yılında 279 kg/da olarak TUR-S-211’den elde edilmiştir. Sarı susam ve beyaz susam grubunda en düşük verim değerleri 170 kg/da ve 149 kg/da olarak sırasıyla Özberk 82 ve Osmanlı 99 çeşitlerinden elde edilmiştir. Sarı susam grubunda, en kısa çiçeklenme gün sayısı (31 gün) 2007 yetiştirme sezonunda TUR-S-209 ve Orhangazi 99; en uzun çiçeklenme gün sayısı (39 gün) ise 2008 yetiştirme sezonunda TUR-S-90, Özberk 82 ve Orhangazi 99 çeşitlerinden saptanmıştır. En kısa fizyolojik olum gün sayısı 2008 yetiştirme sezonunda (91 gün) TUR-S-209, ve en uzun fizyolojik olum gün sayısı (96 gün) TUR-S-204 ve Muganlı 57 çeşitlerinden 2007 yetiştirme sezonunda belirlenmiştir. Beyaz susam grubunda ise; en kısa çiçeklenme gün sayısı 2007 yetiştirme sezonunda (31 gün) TUR-S-211 ve TUR-S-215 ve en uzun çiçeklenme gün sayısı (37 gün) ise TUR-S-215, Osmanlı 99, Tan 99 ve Kepsut 99 çeşitlerinden 2008 yetiştirme sezonunda saptanmıştır. En kısa fizyolojik olum gün sayısı 2008 yetiştirme sezonunda (89 gün) TUR-S-50, ve en uzun fizyolojik olum gün sayısı (95 gün) Kepsut 99 çeşidinden 2007 yetiştirme sezonunda belirlenmiştir. Denemelerde sarı ve beyaz susam grubunda en yüksek bitki boyu 2007 yetiştirme sezonunda 170,5 cm ile TUR-S- 90, en düşük bitki boyu ise 2008 yetiştirme sezonunda 96,8 cm ile Osmanlı 99 çeşidinde saptanmıştır. 2007 ve 2008 yetiştirme sezonunda 1000 tane ağırlığına ait maksimum ve minimum değerler; sarı susam grubunda, sırasıyla Muganlı 57 (3,93 g) ve TUR-S-204 (2,97 g) çeşidinde saptanmıştır. Beyaz susam grubunda ise, sırasıyla TUR-S-50 (4,00 g) ve Tan 99 (3,17 g) çeşidinde saptanmıştır. Yağ oranına (%) 2007 ve 2008 yıllarına ait maksimum ve minimum değerler; sarı susam grubunda, sırasıyla TURS-204 ile Orhangazi 99 (%60,17) ve Özberk 82 (%53,17) çeşitlerinde saptanmıştır. Beyaz susam grubunda ise, Tan 99 (%61,80) ve Kepsut 99 (%54,67) çeşitlerinde saptanmıştır. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, ıslah edilmiş-tescilli çeşitlerimizin üretimde daha yaygın olarak yer alması ile ülkemizde susamda üretiminde ortalama 71,1 kg/da olan verim değerinin %100 artırılabileceğini ortaya koymaktadır. Yüksek performansa sahip çeşitlerin üretimde yer alması ile üretimde ortaya çıkacak artış susam ithalatının da azalmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: