Özet:

Eskiçağ’ın sonundan yirminci yüzyılın başına kadar Selanik şehri çeşitli bulaşıcı hastalıklar ile savaşmak zorunda kalmıştır. Dördüncü  yüzyılın sonuna doğru, Kapadokya’daki Kayseri piskoposu  Vasil, Roma askerî hastahanesi valetudinarium’dan esinlenerek yoksullar için bir hastane, diğer metropoller de onu  örnek alarak birer xénon kurmuşlardı. Bu  gelişmeler çerçevesinde, Sela­ nik’te yedinci yüzyılda Aziz Dimitri Kilisesi yanında bir hastane açılmıştı. Burada kullanılan ilaçlar greko­romen dünyasında kullanılan ilaçlardı. Hippokrates  ve Theofrastos’un ve daha sonra Dioskorides  ve Galenos’un, bütün Akdeniz  bölgesinin, Afrika’nın, Ortadoğu’nun ve hatta Endonezya’nın drogları kullanıl­mıştı. Orta Çağ’da Bizans imparatorluğu Doğu’nun tıp bilgisine açıktı. Antak­ya’da Siméon Seth (11.yüzyıl), İskenderiye’de Nicolas  Myrepsos  (13.yüzyıl)  yeni drogları tanıttılar. Araplar ve daha sonra Bizanslılar tarafından damıtma yoluyla elde edilen uçucu yağlar Yunanistan’da da kullanılmaya başlandı. Sela­nik’e gelince,12.yüzyılda Normanlar tarafından yıkılan Kilise hastanesinde şarap kuvvet verici ve dezenfektan olarak, eski ilaçlar uçucu yağlar ilave edilerek  kullanılmaktaydı. Paleologlar zamanında (1261-­1453), Joseph bir tıp ve eczacılık  ansiklopedisi hazırlarken, tüccarlar ve denizciler limandaki Venedik ospizzi’lerinde tedavi edilmekteydi. Osmanlı döneminin ilk yüzyıllarında, Yunanca yazan ve konuşan hekimler, Bizanslı yazarların eserlerini tercih etmekteydi. Bu  eserlerde, gelenek  ile tecrübe içiçeydi. Bu çerçevede, Bizans  hastane geleneği büyük şehirlerde ve özellikle Mont  Athos’daki ve Météores’deki manastırlarda sürdürüldü. Bu dö­ nemde Selanik  ile ilgili  bilgiler oldukça azdır. Evliya Çelebi, 1668’de Roma sarayı yıkıntılarının yakınında, piskoposluğa bağlı bir Yunan ortodoks hastane­ sinden  bahseder. Ondokuzuncu  yüzyılın başında bu  kurum yakınındaki daha büyük bir binaya geçmiş  ancak 1840’da eski parlaklığını  kaybetmiştir. Diğer taraftan, Beyaz Kule’nin yakınında, vebalılar için bir ev vardır ancak  onsekizinci yüzyıl sonunda önemini kaybetmiştir. Sayım defterlerinde 1830’a doğru Osmanlı tebası Rum ortodoks iki hekim, dört ilâç (eczacı), bir ispenciyar ve elli kadar aktar kayıtlıdır. Tedavide reçete defterlerindeki (iatrosophia) tav­ siyelere uyulmaktadır. 1818’de Denys Pyrrhus, L Brugnatelli’nin Pharmacopée Générale adlı eserini çevirerek İstanbul’da yayımladı. Bu, sadece eczacılığı ko­ nu alan ilk Yunanca kitap did ve Selanik’te oldukça çok satılmıştı. Selanik’teki  Yahudi doktorlar, hem greko­romen  hem Endülüs  kaynaklı İslam tıbbı hem de Rönesans tıbbı konusunda bilgi sahibiydiler. Genellikle üni­versite eğitimi almışlardı. Onyedinci yüzyıl pratisyenleri daha gösterişsiz ol­makla birlikte nitelikli hekimlerdi. Çöküş, 1840’lardan itibaren başladı ve popüler tedavinin bilimsel eserlere girmesine sebep oldu. Selanik’teki diğer cemaat­ ler hakkında az bilgi vardır. 1712 tarihli bir kaynak, bir medresede hıfzıssıhhat ve tedavi dersleri verildiğini yazmaktadır. Şehrin Avrupalıların oturduğu mahal­  lesinde İtalyan hekimlerin ve bir de eczacının yerleşmiş olduğu bilinmektedir. Ondokuzuncu yüzyılda, Selanikli Rum eczacılar, iatrosophia’lar yanında Avrupa’da yazılmış  yabancı tedavi kitaplarını ve bunlardan yapılan Yunanca çeviri­derlemeleri kullanmaktaydı. Piskoposluk hastanesi, 1895’te 34  yataklı  olarak yeniden açıldı. 1903’de bulaşıcı hastalıklar için bir bölüm ve cerrahi  kısmı eklendi. Hastanenin 1898’de, şehir merkezinde açılan eczanesi, yoksullar için günde beş  bin reçete hazırlayacaktır. Bu  yüzyılda, doktorlar İstanbul’da, Yunanistan’da, Fransa’da, Avusturya’da veya Almanya’da öğrenim görmüşler­dir. 1861’de diplomalı ve diplomasız eczacı arasında fark gözetilmektedir. Rum  eczaneler az sayıda ve şehrin ticaret  merkezindedir. İlaç hammaddeleri Avrupa’dan ithal edildiği gibi, Selanik afyonu önemli bir ihraç maddesidir. Özellikle İtalya’da ve Fransa’da okumuş olan Yahudi hekimler sayesinde, bu  doktorların uyguladığı tedavi modernleşti. 1863’ten sonra İstanbul’daki  Mekteb­i Tıbbiye’ye Yahudiler de kabul edilmeye başlandı. Bu okulda, birçok  Selanikli genç öğrenim gördü. Bikour Holim vakfının yeni hastanesi 1908’de açıldı. O tarihte Selanik’te çok sayıda Yahudi eczacı da vardı. Selanik’in güneybatısındaki Avrupalıların mahallesinde, 1865’de Fransız hastanesi, 1894’te İtalyan hastanesi (24 yatak), 1907’de Rus hastanesi (16 yatak) açıldı. Selanik’teki ilk Osmanlı sağlık kurumu ondokuzuncu yüzyılın orta­ sında açılan Gureba Hastahanesi’dir. 1896’de yapımına başlanan Hamidiye Hasthanesi (200  yatak) 1904’te resmen  hizmete girmiştir. 1867’de Beyaz Kule’nin yakınında bulunan askeri hastane, ordunun hizmetinde bulunmasına rağ­ men, yoksullar için 50 yatak ayırmıştır. Bu hastane 1892 yılında, daha kuzeyde­ ki yeni bir binaya taşınmıştır. Ondokuzuncu yüzyılda Selanik’teki müslüman doktor ve eczacı sayısı ol­dukça az idi ve bunlar İstanbul’da eğitim görmüşlerdi. C.A. Bernard’ın Pharmacopée Militaire Ottomane (1844) adlı eseri ile 1866  Fransız Farmakopesi’nin Türkçe tercümesini kullanırlardı ve 1853’de yayımlanan sivil eczacılık uygulaması hakkındaki yönetmeliğe uymaya zorunluydular. Yirminci  yüzyıla girerken, Selanik basınında yayımlanan ve eczacılığı konu alan çok çe­ şitli ilan ve reklam, eczacılar ve kıullanılan ilaçlar hakkında değerli bilgiler vermektedir.

Anahtar Kelimeler: