Özet:

Bu çalışmada Türkiye’nin ekonomik değişimi ve buna bağlı olarak da sanayileşme politikalarının geçirdiği dönüşüm üzerinde durulacak. Bu yapılmaya çalışılırken, başlangıcından günümüze değin ülkemizde benimsenen sanayileşme stratejilerindeki değişim ve farklılaşmalar, dünya ölçeğinde hegemonik bir iktisadi ve toplumsal sistem olan kapitalizmle ve kapitalist ekonomik sistemle olan bağımlılık ilişkisi içerisinde ele alınacaktır. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu ve dünyanın çoğunluğunu oluşturan ülkeler, iktisat ve kalkınma sosyolojisi literatüründe azgelişmiş, gelişmemiş, gelişmekte olan ve bağımlı ülkeler olarak adlandırılmışlardır. Kapitalizmin ortaya çıkıp yaygınlaştığı ülkeler ile kapitalist ilişkilerle daha geç tanışan ülkeler arasındaki fark bu türden kavramlarla açıklanmaya ve adlandırılmaya çalışılmıştır. Kavram çokluğu, söz konusu ülkeler arasındaki ilişkinin tarihsel evrimin geçirdiği niteliksel değişimlerin göstergesi olarak da okunabilir. Bu alana ilişkin kuramsal çalışmaların üzerinde durduğu temel sorunlardan biri, ülkeler arasındaki eşitsiz ilişkinin dönüşüp dönüşmediğidir. Bunun yanısıra, dünya ve ülke ekonomilerinin iç evrimiyle bu ilişkilerin dönüşme olasılığının olup olmadığı da tartışılmaktadır. Yazıda benimsenen kavramsal çerçeve, Samir Amin’in kapitalizm çözümlemesinde formüle ettiği “eşitsiz gelişme” yaklaşımına ve “bağımlılık” etrafında geliştirilen bir dizi kuramsal katkılara dayanmaktadır. Çalışmada izlenen genel kuramsal yaklaşımla bağlantılı olarak Türkiye’nin kapitalist dünya sistemiyle “eklemlenme” ve “bağımlılık” ilişkisini merkezine alan çözümlemelere bağlı kalarak hareket edildi. Bu çerçevede kısaca Türkiye ekonomisinin tarihsel dönüşümüne değinilerek, “ithal ikamesine dayalı gelişme” ile 1980’li yıllarda başlayıp günümüze değin uzanan “ihracata dayalı gelişme” stratejilerinin bir değerlendirmesi yapılmaya çalışılmıştır. Her iki gelişme stratejisinin Türkiye’ye neler kazandırıp neler kaybettirdiğine değinilmeye çalışılmıştır. Varılan genel sonuç her iki stratejinin de Türkiye’nin “sanayileşme” sorununun üstesinden gelmekte başarısız olduğu ve “bağımlılık” ilişkisini yeniden üreterek, Türkiye’yi kısır bir döngüye mahkûm ettiğidir. Bu sonuçta belirleyici birçok neden olmakla birlikte temel mekanizmanın dünya kapitalist sistemiyle kurulan “bağımlılık” ilişkisi olduğu düşünülmektedir. Bu olumsuz yargıya karşın yazıda, Türkiye’nin mevcut halde dahi içine kıstırıldığı döngüden kurtulacak potansiyeli ve önüne koyacağı kalkınma ve sanayileşme strateji ve yollarının olduğu savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: