Özet:

Mütekaddimîn dönemi kelâm eserlerinde hüsün-kubuh ya da ta‘dîl-tecvîr gibi başlıklar altında ahlâka ilişkin teorik tartışmalar yapılmış ve bu tartışmalarla birlikte birbirinden oldukça farklı ahlâk teorileri ortaya çıkmıştır. Mu‘tezile ekolü varlık ve bilgi anlayışları ile paralel bir biçimde ahlâkın kaynağı, ahlâkî bilginin temelleri ve Tanrı-ahlâk ilişkisi gibi meseleleri rasyonel bir zeminde incelemeye çalışmıştır. Buna karşılık Eş‘arî ekol, Tanrı’nın emretmesini ve yasaklamasını merkeze koyan vahiy temelli bir anlayışı savunmuştur. Bu çalışmada Cüveynî ve Mu‘tezile ekolü özelinde, kelâm disiplinindeki teorik ahlâk tartışmalarının bir örneği sunulacaktır. “Ahlâkın kaynağı nedir?”, “İnsan ahlâkî bilgiyi nasıl elde eder?”, “Ahlâkî değerlerin doğası nedir?”, “Tanrı-ahlâk ilişkisi nasıl kurulmalıdır?” gibi ahlâk felsefesinin kadim problemlerine Mu‘tezile’nin yaklaşımı ve Cüveynî’nin, Kitâbü’l-İrşâd adlı eserinde Mu‘tezile ekolünün ahlâk düşüncesine yönelttiği epistemolojik, ontolojik ve teolojik eksenli eleştiriler çalışmanın problematiğini oluşturmaktadır. Böylece Cüveynî’nin Mu‘tezilî ahlâk düşüncesine yönelik eleştirileri üzerinden kelâmın mütekaddimîn döneminde ahlâk meselesinin nasıl ele alındığına odaklanılacak ve İslâm ahlâk literatürü içerisinde söz konusu teorik ahlâk tartışmalarının konumu tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: