Özet:

Genellikle ölümden sonraki hayata dair bilgi ve değerlendirmeler, naklî delillere dayalı olarak açıklanmaktadır. Bunula birlikte İslâmî ilimlerin tarihinde ayet ve hadislere dayanan bu bilgilerin mezhebî yaklaşımlara göre yorumlandığı örnekler bulanabilmektedir. Allah’ın ahirette cennete yerleşen müminler tarafından görülmesinin imkanı üzerine geliştirilen rü’yetullah tartışmaları da nassın mezhebî aidiyet doğrultusunda yorumlanmasına dair özgün örneklerden bir tanesidir. Biz de bu çalışmada En’am 6/103. ayeti çerçevesinde rü’yetullah konusunda nassı yorumlamada mezhebî mensubiyetin fonksiyonunu farklı sosyolojik ve mezhebî aidiyetleri olan üç müfessir bağlamında inceleyeceğiz. Mezkur ayet, kelam tarihinde rü’yetullah konusu bağlamında tartışılmaktadır. Dolayısıyla bu ayet, İslam düşünce tarihinde kelâmî anlamda Allah’ın görülüp görülemeyeceği bağlamında ihtilaflara konu olmuştur. Biz, belirlediğimiz tefsirler çerçevesinde mezhebî mensubiyetin bu ayet üzerindeki yorumlara etkisini ortaya koymaya çalışacağız. Bunu yaparken Zemahşerî’nin (ö. 538/1144), Taberî’nin (ö. 310/923) ve Râzî’nin (ö. 606/1209) tefsirleri çalışmamızın kapsamını oluşturmuştur. Zira rü’yetullah meselesinin Mu’tezile cephesini tefsir literatürü içerisinde en net bir şekilde bulabileceğimiz kaynaklardan birisi, Zemahşerî’nin tefsiridir. Çalışmamızda bu tartışmanın Sünnî tarafını ise Râzî ve Taberî temsil etmektedir. Özellikle Râzî, tefsirinde Mu’tezile’ye önemli bir yer ayırmaktadır. Ayrıca bu iki kaynağı seçmemizin bir diğer sebebi de, tefsir literatüründeki Mu’tezile eleştirilerinde rivayet ve dirayet metotları arasındaki farkı görmeye çalışmaktır. Çalışmamıza En’am 6/103. ayeti kapsamında rü’yetullah meselesinin tarihi seyrine kısaca değinerek başlayacağız. Daha sonra Zemahşerî örneğinde ve mezkûr ayet kapsamında Mu’tezile’nin konuyu ele alışını inceleyeceğiz. Mu’tezile’nin konuya yaklaşımını aktardıktan sonra ise sırasıyla Taberî ve Râzî özelinde Ehl- Sünnet’in Mu’tezile eleştirisi odaklı değerlendirmelerini mercek altına alacağız. Amacımız konunun işlenmesinde tefsir literatüründeki mezhebi mensubiyetin etkisini göstermek olduğundan başlıkların sıralamasında müfessirlerin kronolojisi değil, mezhep odakları etkili olmuştur. Ayrıca Taberî ile birlikte Zemahşerî’den önceki ve erken dönemdeki Razî ile birlikte ise Zemahşerî sonrası Mu’tezile tasavvurunu mukayese edebileceğiz.

Anahtar Kelimeler: