Özet:

ÖZET Bu çalışmada Rize bMgesinden alınan II adet asit yüzey toprağın efektif katyon değişim kapasitesi (KDK), pH değerine bağlı olarak teşekkül eden KDK ve organik madde ile seski-oksitlerin pH'ya bağlı KDK sine olan katkIları incelenmiştir. Efektif KDK(A) tayininde IN CaCl2 kullanılmıştır. Efektif KDK tayin edilen toprak pH değeri 8.2 ye ayarlanmış sodyum asetat soluysonu ile muamele edildikten sonra tekrar IN CaClı ile KDK (B) tayini yapılmıştır. pH değerine bağlı olarak teşekküi eden KDK(B-A) olarak kabul edilmiştir. Organik madde ve seski-oksitlerin pH'ya bağlı KDK sine olan katkılarının incelenmesinde şu görüş esas alınmıştır. A Ikalin sistemlerde ses/ci - oksirlerin bağlı oldukları negatif yüklerden ayrıtarak hidrok sitler halinde eiikelmeleri kalıcıdır. Buna karşılık za)'ıf bir şekifde dissosiye olan organik asi! gruplarının proton ve r; 'i t!si ile artan KDK sabit değifdir. DüSük pH da bu gruplarm kaybettikleri protonları kazanmaları sonunda KDK azalabilir. Yüksek pH da KDK (B) si tayin edifen topraklar pH değeri 4.8 olan sodyum asetat ile ekstrakte edilerek organik asit gruplarının proton kazanmaları sağlanmıştır. Müteakiben IN CaCI2 ile yıkanan topraklarda, adsorbe edifen Ca miktarının, efektif KDK ile seski-oksitlerfe ifgili pH ya bağlı KDK mn toplamını (c) ııerdiği kabul edilmiştir. pH ya bağlı olarak teşekkül eden KDKsinde organik madde dolayısiyle meydana gelen artış (D-C) seski-oksitler dolayısiyle ortaya çıkan artış ise (C-A) şeklinde hesaplanmıştır. Nötür tuz çözeltisi ile yapılcm tayinde Ca iyonlarmı adsorbe etme özel!iğinde olmıyan değişim pozisyonlarının, pH değeri 8.2 olan sodyum asetat ile ekstraksiyonu takiben büyük ölçüde arttığı tesbit edifmiştir. pH değerine bağlt o/areık teşekkü! eden KDK (B-A) sinin, toplam KDK (B) sinin ortalama % 28,67 sini teşkil ettiği hesaplanmıştır. pH ya bağlı KDK (B-A) sinin ortalama olarak % 70.15 oramnda organik madde ve %29.85 oranında ise sı?ski-oksitlerle ilgili olduğu anlaşılmıştır. Varyans analizinde muameleler (A,E,C) topraklar ve hataya ait kareler ortalamalan sıreısiyle 356,71"', 224,88" ııe 4,8 ı olarak hesaplanmıştır. Muamelelere ait ortalamaların (A=27,58, B=38,67, C~~30,89 KDK mek/100 gm.) Mukayesesi için hesaplanan asgari önemli fark değeri (tO.Ol) 2.66 olarak bulunmuştur. SUMMARY Effective and pH Dependent CEC and Components of pH Dependene CEC of Acidic Soi/s ol Rize Region Because many of the catian exchange sites of soil are pH dependent, the importance of the pH of the saturOlting solution used in cation exchange capacity determinations has been emphasized and reported by many researchers. An apparent pH dependent component of CEC is observed to exist by many workers. The lattice charge of !ayer silicates, determined by leaching with an unbuffered salt solution such as KCl or CaCl 2, has been called Effective CEC. Exchange capacity measured by salt solutions buffered at pH 8.2 was regarded as a reasonably dose estimate of the lattice charge of layer silicates, plus eontributions from organic matter and sesquioxides which may be presenL The differenee between the effecti ve CEC and CEC at pH 8.2 was regarded as the pH dependent CEC. The pH dependent CEC of some acid soils (with pH values between 4.30 and 5.85, day percentages between 16.8. and 48.0 and organic matter canlents, between, 2.3 and 7.0 %) collected from Nortlıeastern Black sea region of Turkey, was determined and separated into two different components: Weakly dissociated organic acid groups and sesqiuoxides. The effective CEC of the soils was measured with IN CaClz. NaOAc of pH 8.2 was used to determine the CEC at pH 8.2. The soils on which effective CEC had been determined, were extracted with NaOAc and their CEC was determined again. The difference between the CEC after NaOAc extraction and the initial effective CEC was regarded as the pH dependent CEC. Effective CEC was from 44.27 to 81.25 % (avarage 70.55 of CEC at pH 8.2). To determine the contribution of each component, the soils on whiclı pH dependent CEC had been measured, w~re extracted with NaOAc of pH 4.8 and CEC determined again. Since organic groups are protonated at low pH, the decrease in CEC was attributed to the organic matter component of the pH dependent CEC. The remaining pH dependent CEC was attributed to Al ve Fe interlayers or coatings. The pH dependent CEC due to the weakly dissociated organic matter groups varied from 105,74 lo 292,60 rnek/100 gm. organic matter (average 209,56). The pH dependent CEC due to day fractions in relation to Al and Fe interlayers or coating varied from nil to 46.4 mek./lOO gm. day (average 12.26). The pH dependent CEC due to the organie matter and sesquioxidcs averaged 70.15 and 29.85 X of the whole' pH dependent CEC, respeetively. The contributions of organie matter and sesquioxides to the dependent CEC, were found to be significant by L.S.D. test at 0.01 level.

Anahtar Kelimeler: