Özet:

Yabancı/ikinci dil öğretiminde dilin iç yapısal özelliklerinden ve dilin kullanımından kaynaklı sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Öğretim sürecinde, genellikle dilbilimsel yeterliklere ve buna bağlı olarak dilin iç yapısal özelliklerine odaklanılır. Dilin kullanım boyutu ise toplumdilbilimsel yeterlikler çerçevesinde pragmatik anlamda dilin uygulamaya dönüştürülmesi ve farklı iletişimsel bağlamlarda kullanılmasıyla ilgilidir. Çalışmanın da merkezinde yer alan dilin kullanım boyutunda; hedef dilde söylem üretme ve söylem süreçlerini yönetmeyle ilgili bilgi, becerilerin kazandırılması iletişimin sağlıklı şekilde yürütülüp sonlandırılabilmesi için önem arz etmektedir.  Odlin (1989, s. 48)  yabancı dil öğrenicileri için hedef dildeki dilbilgisel (sözdizim veya telaffuz gibi) hatalara kıyasla, konuşma normlarını ihlal eden durumların daha endişe verici olabileceğine dikkat çeker. Bu bağlamda söylem pratiklerinin toplumsal ve kültürel uzlaşımlara dayalı biçimlendiği söylenebilir. Söylem pratikleri, hedef dildeki iç yapısal özellikleri, dilin iletişim ve kullanım boyutundaki işlevleriyle bütünleştiren edimbilimsel ve toplumdilbilimsel becerileri kapsar.

Hedef dilin konuşulduğu ortamlarda dil bariyeri nedeniyle sınırlı sosyalleşme yaşayan öğreniciler, edimbilimsel yeterlikler doğrultusunda dili kullanmada ve sosyalleşmede bazı zorluklar yaşamaktadırlar. Bu bağlamda zorlanılan konulardan biri de yüksek iletişim becerisi gerektiren hedef dilde ret ifadelerini kullanma ve alımlamadır. Sosyal bir aktör olarak hedef dilin konuşulduğu topluma dâhil olması beklenen öğreniciden, diğer pek çok söz eylemde olduğu gibi reddetme ifadelerini kullanma ve alımlamada da belirli yeterliklere sahip olması beklenmektedir.

Çalışmada Beebe’in Semantik Açıdan Reddetme Stratejileri Tasnifi merkeze alınarak Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan Zenginleştirilmiş Etkileşimli Kişiselleştirilmiş Yeni İstanbul Uluslararası Öğrenciler İçin Türkçe Ders Kitabı (A1-A2-B1-B2-C1) materyalindeki video etkinliklerde yer alan reddetme söz eylemleri betimlenmeye çalışılmıştır.  Çalışma nitel araştırma olarak tasarlanmıştır. Verilerin toplanmasında doküman incelemesi, verilerin analizinde ise içerik analizi kullanılmıştır.

İncelenen öğretim setlerinde reddetme stratejisi kullanımlarının video etkinliklere homojen dağılım göstermediği tespit edilmiştir. Bu açıdan dil seviyelerine göre reddetme stratejisi kullanımında anlamlı bir farklılaşmadan söz edilememektedir. Video etkinliklerin görsel-işitsel girdi barındırması ve dil öğretimi açısından ilgi çekici materyaller olması nedeniyle pragmatik yeterliliklerin örneklendirilmesinde daha verimli kullanılabileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: