Özet:

İnsanoğlu tarih boyunca ilkel düzeyde ticaret ile uğraşmıştır. İlkel zamanlarda ticaret takas usulü ile olmuştur. İlerleyen dönemlerde siyasi sınırların çizilmesi ile ekonomik sınırlarda çizilmiştir. Devletler siyasi sınırlar içerisine giren ya da çıkan ticari faaliyetlerden gümrük vergisi adı altında çeşitli vergiler almışlardır. Gümrükler dünya üzerinde sanayi inkılabından sonra hızlı değişimler yaşamıştır. Sanayileşmede geciken toplumlarda, her alanda olduğu gibi, gümrüklerde de yıkıcı sonuçlar meydana gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin yıkılış sebeplerinden biri olan ekonomik bozukluğun birçok sebebi olmakla birlikte en önemlilerinden birisi sanayileşme ve bunun getirdiği gümrüklerdeki yıkım olarak kabul edilebilir. Zira sanayileşme hammadde ve pazar arayışına sebep olurken sanayileşmiş devletler siyasi sınırlarda uygulanan gümrük vergilerinden rahatsız olmuşlardır. Sanayileşmiş başka ülkelerle yaptıkları ticarette gerek ithalat gerekse ihracatta gümrük vergilerini kaldırmak ya da cüzi rakamlara düşürmek istemişlerdir. Bu durum Osmanlı gibi sanayileşmede gecikmiş ülkelerin ekonomik sistemlerini sarsmıştır. Cumhuriyet dönemine geçerken ortaya çıkan yıkıcı gümrük uygulamalarını yeni Türk devletinin kurucuları Lozan’da kaldırmak için uğraşmışlardır. Ancak beş yıl gibi bir süre Osmanlı’dan devralınan gümrük vergilerinde değişiklik yapılamamıştır. Bu durum Cumhuriyet dönemi ekonomisini olumsuz etkilemiştir. 1928’den itibaren gümrüklerde Türkiye Cumhuriyeti istediği düzenlemeleri yapabilmiştir. Ancak bu tarihten itibaren ortaya çıkan dünya ekonomik buhranı Türk gümrüklerini olumsuz etkilemiştir. Çalışmada Osmanlı’nın son dönemi ve Atatürk dönemi Türkiye’de gümrüklerin gelişimi ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: