Özet:

M.A.Câbirî, Arap-İslam Kültüründeki değerler düzenini yapısalcı bir metotla bileşenlerine ayırmaktadır. Epistemik temelli sisteminde beş değer düzeni bulunmakta, etkileşim yollarını, ahlâk kitapları ve vesikalar üzerinden analiz etmektedir. Siyaset felsefesinde Fars itaat ahlâkının Arap değerler düzenini şekillendirdiğini, adaletin itaatin alt değeri haline getirildiğini kaydeder. Demokrasinin, İnsanın fâilliğini tamamlayan bir değer olduğunu vurgular.  Aklın değer inşa edebileceğini, Aristoteles mutluluk ahlâkı özelinde savunur. Antik-Yunan Mutluluk ahlakının Farabi, Âmirî, Miskeveyh, Mâverdî ve isfahanî aşamalarından geçerek İslam ahlâk literatürüne girmesini iki bağlamda değerlendirir: İlkin felsefenin dışlanmasına rağmen, ürünlerinin alınmaya devam edilmek istenmesini çelişik bulur. İkinci olarak, felsefi ürünlerin ayet ve hadislerle desteklenerek İslamileştirildiğinin düşünülmesini eleştirir. O, ahlak kitaplarının, fıkıh kitabı usulünde ele alınmış olduğunu belirtmektedir. Câbirî, Eş’ari’nin kesb teorisini, felsefi konumuna yerleştirmede isabet edememiş, bu konuda Mâturîdî yaklaşımın özgünlüğünü tespit edememiştir. Bununla birlikte O, insan özgürlüğüne felsefesinde merkezi-kurucu bir değer verir. Câbirî’nin eleştirilerini tamamlayan Fazlurrahman da masum imamın, özgür iradeli insanlara değil makinalara ihtiyaç duyacağını kaydetmektedir. Özgür irade ve eylemde bulunma gücünün Câbirî ahlakının temel ölçütü olduğu tespit etmiş olduk. Bu olmadığında Câbirî, birtakım parça ahlaki öğütlerin pazar yeri mantığıyla sıralanmasının ahlakiliği sağlayamayacağını düşünür.

Anahtar Kelimeler: