Özet:

Teşekkül ve gelişimini Kûfe’de tamamlayan Hanefîliğin diğer bölgelerde tanınması Ebû Hanîfe’nin (öl. 150/767) öğrencileri ve onların öğrencileri vasıtasıyla olmuştur. Ebû Hanîfe ekolünü bu yolla tanıyan şehirlerden biri de Bağdat’tır. Gerçi Ebû Yûsuf (öl. 182/798) ve İmam Muhammed (öl. 189/804) hayatlarının ilerleyen dönemlerinde Bağdat’a yerleşmişlerdir. Fakat onlar kadılık ve kâdı’l-kudâtlık gibi devlet işleriyle de uğraşmışlardır. Bu sebeple Hanefîlik, Bağdat kolunun gelişimini bu ikisi kadar onların öğrencilerine de borçludur. Bu öğrencilerin başında, Ebû Süleyman el-Cûzecânî gelmektedir. Ebû Süleyman’ın buradaki hayatını fıkhî ve itikadî tartışmalar şekillendirmiştir. Nitekim 2/9. asrın Bağdat’ı, ehl-i rey ile ehl-i hadis arasındaki çekişmeler ve halku’l-Kur’ân meselesi açısından bütün İslâm coğrafyasının küçük bir modeli konumundadır. Ahmed b. Hanbel’in (öl. 241/855) temsil ettiği ehl-i hadisin oldukça güçlü olduğu bu ortamda Ebû Süleyman, bir taraftan ehl-i rey fıkhını temsil eden Hanefîliğin doğru tanınması için çaba sarf ederken diğer taraftan da henüz sistematize edilmekte olan Sünnî itikadın temel görüşlerini savunmak durumunda kalmıştır. Bu ikinci çabası Mutezile’ye karşıdır. Fakat onun mücadele ettiği bu insanlar yine ehl-i reyden addedilen kelâm âlimleridir. Bu ilişki başta ehl-i hadis olmak üzere bazı grupların Hanefîliğe bakışında önemli bir rol oynamıştır. Böyle bir ortamda Ebû Süleyman’ın hadis bilgisi belki fıkıhçılığı kadar önem taşıyacaktır. Bu sebeple makale iki temel noktaya yani Ebû Süleyman el-Cûzecânî’nin fıkıh ve hadis formasyonunun tespitine yoğunlaşmaktadır. Böylece Hanefî fukahanın hadis bilgisinin yetersiz olduğu yönündeki iddialar, mezhebin ikinci tabakasına mensup bir ilim adamının şahsında araştırılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler: