Özet:

Şifâlı veya tıbbî bitkiler, genel olarak bedeni güçlendirmelerinin yanı sıra tedavi amaçlı ve çeşitli terkipler hâlinde kullanılabilen otlar, sebzeler, çiçekler ve meyveler olmak üzere, ilgili tüm bitkiler şeklinde tanımlanmaktadır. Kendi içinde bir giriş, dört bölüm ve bir sonuçtan oluşan, taradığımız otuz civarında dîvândan aldığımız belirli beyit örnekleri çerçevesinde ve bir deneme mâhiyetinde düşünülen bu çalışma ile öncelikle şifâlı bitkilerin klâsik Türk şiirinde nasıl ve ne şekilde ele alındığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu makale ile ayrıca anılan bitkilerin, hem başta çiçek olmak üzere bitki kültürümüz, hem de folklorumuzdaki yer ve öneminin tespiti için gerekli olan malzemenin bir kısmının ortaya konulmasına gayret edilmiştir. Yaygın adıyla dîvân şairi olarak bilinen klâsik Türk şairleri şiirlerinde hemen her şeyi, son derece zengin bir muhtevâ ve konu çeşitliliği içerisinde işlemişlerdir. Bununla birlikte şairlerimiz daha ziyâde aşkı, güzeli ve güzelliği dile getirmiş; hatta işledikleri konu her ne olursa olsun bunu büyük oranda ya sevgili ya da âşık odaklı ele almışlardır. Âşığı onulmaz bir aşk hastası olarak gören şairlerimiz, esasen sevgiliye kavuşamamanın yol açtığı türlü rahatsızlıkların şifâsı peşinde koşmuş, daha çok bu vesile ile şiirlerinde sağlıktan, hastalıklardan, bunların tedavi yollarından ve tedavide kullanılan ilaçlar çerçevesinde bitkilerden bahsetmişlerdir. Bunu yaparken bitkilerin renk, biçim ve kokularının yanı sıra şifâlı yönleri üzerinde de durmuş; ayrıca ele alınan bitki ile yine sevgili, âşık ve rakip arasındaki çeşitli ilgilere değinmişlerdir. İlgili beyit örneklerinin değerlendirilmesinden hareketle, hangi hastalıkların tedavisinde hangi bitkilerden yararlanıldığına dâir bazı bilgiler elde edilmiş, bu çerçevede örneğin yaralar için kâfur merheminin, ciltte vs. meydana gelen yarık ve çatlaklar için yâsemin yağının, sıtma için nar şerbetinin, mide ve karaciğer rahatsızlıkları için ise şahteren

Anahtar Kelimeler: