Özet:

Edebiyat sanatında, hayvanların bir anlatım unsuru olarak kullanımı çok eskilere dayanmaktadır. Mitler, efsaneler, destanlar, fabllar, sözlü hikâyeler ve masallarda farklı işlevlerle anlatıya dâhil edilen bu canlılar modern edebî türlerde de yazarların rağbet ettiği önemli bir anlatma aracı olarak çeşitli roller üstlenmektedir. Romantik edebiyatın pastoral hayvanlarından realist edebiyatın tabii hayvanlarına kadar yeni kimlikler ve farklı görevler üstlenerek edebiyattaki varlığını sürdüren hayvanlar sembolik, alegorik ve metaforik işlevlerle anlatılara temel ve yan anlamsal boyutlarda derinlik katmaktadır. Bu bağlamda Türk edebiyatının en velut yazarlarından Refik Halid Karay’ın Memleket Hikâyeleri ve Gurbet Hikâyeleri adlı eserleri hayvanların farklı işlevlerle yer aldığı zengin bir örneklem olarak öne çıkmaktadır. Hicivlerinde, kaleminin keskinliği sebebiyle “Kirpi” müstearını kullanan, hayvanlar hakkında birçok köşe yazısı kaleme alan ve bu tür yazılarında insani meseleleri daha iyi anlatmak gayesiyle onlardan teşbih ve sembol aracı olarak yararlanan Refik Halid’in hikâyelerinde renkli ve işlevsel bir hayvan kadrosuyla karşılaşılmaktadır. Bunlara bazen kurgusal bazen de atmosfer yaratma, benzerlik kurma, ritim oluşturma ve temsil etme gibi farklı roller yüklendiği gözlemlenmektedir. Yazar, metin başlangıçlarında ve bölüm geçişlerinde atmosfer oluştururken veya kimi hikâye kişilerini veya mekânları tasvir ederken bir anlatım unsuru olarak hayvanlara başvurmaktadır. Onların hikâyelerdeki diğer bir işlevi de ritim oluşturmaktır. Yazarın, hayvan görünümleri veya seslerini kullanarak metnin gerilim düzeyini değiştirdiği ve zaman-mekân geçişlerini sağladığı görülmektedir. Bazı hikâyelerde ise hayvanlar sembolleştirilerek, onlardan sosyal ve beşerî sorunları anlatma vasıtası olarak yararlanılmaktadır. Refik Halid’in hikâyelerindeki hayvan varlığına odaklanan bu çalışmada, onların anlatıya katkıları ve işlevleri ele alınmış ve bu suretle yazarın edebiyat anlayışındaki yerleri ve önemi değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: