Özet:

Arap ve İslam düşüncesindeki hüviyet kavramının (modern anlamda) ortaya çıkışının ve ona olan ilginin ve bununla meşguliyetin son iki yüz yılda gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Bazıları dediler ki: “Bu ilginin sebebi, kimilerine göre geniş anlamda milletin kimliğini, uygarlığını ve tarihini tehdit eden tehlike duygusuna, kimilerine göre ise dar bir vatana bağlılıktır.” Başka bir neden daha var ki, birçok düşünür, ister devletin dar anlamıyla, isterse daha geniş Arap ve İslam dünyası anlamıyla olsun, ulusun yaşadığı kötü gerçekliği değiştirmenin ve düzeltmenin gerekliliğine bağladılar. Pek çok yazı, modern Arap bilincindeki hüviyet sorununun MS 1798'de Fransa'nın Mısır ve Şam'a yaptığı seferle, yani ötekiyle şiddetli sürtüşmesiyle başladığı konusunda hemfikirdir. Mamafih bu Batı ile ilk temas değildi. Bundan evvel, on birinci yüzyılın sonunda Haçlı Seferleri meydana gelmişti. Ancak, iki durum arasında fark çok büyüktür. İlki, medeniyet olarak gelişmiş Müslüman Araplar ile kılıçtan başka kültürleri olmayan Haçlı kuvvetleri arasındaydı; ikincisi ise genç Avrupa medeniyeti ile medeniyet yolunda onun birkaç asır gerisinde kalmış Müslüman Araplar arasında gerçekleşmiştir. "Hüviyet" teriminin dile getirilmemiş olmaması ya da on dokuzuncu yüzyılın başlarından önce yazılarda kullanılmamış olması, genellikle "hüviyet" teriminin manasını içeren ve bu kavramı ifade eden başka bir terimin yokluğu anlamına gelmemektedir. Bu, belirli sınırlar içindeki bir ülkenin insanları için “hüviyet” kavramının içeriği konusunda, ya da bu kavramın çeşitli halkların, ırkların ve bazen birçok dinin on dört asırdan fazla bir süredir gölgesi altında yaşadıkları Ortadoğu’da daha geniş içeriğe sahip olduğu konusunda düşünürler arasında asgari düzeyde bir anlaşma olduğunu gösterir. Bu makale, on dokuzuncu yüzyıldan sonra kullanılan "hüviyet" teriminin içeriğini ifade eden başka bir terimin varlığını veya o dönemde bu içeriği ifade edebilecek kavramları araştırmayı amaçlamaktadır. “Hüviyet” kavramının kullanılmaya başlandığı tarihi kesin olarak öğrenmek merakımızı uyandırmaktadır. Ancak “hüviyet” teriminin veya bu terimden evvel kullanılan terimlerin kullanım tarihinin belirlenmesi birçok engeli içermektedir. Bu makale iki bölüme ayrılmıştır. İlki on dokuzuncu ve yirminci yüzyılda “hüviyet terimi”nin kullanılma merhalesi, ikincisi bu tarihten önceki -“hüviyet” teriminin henüz kullanılmadığı- merhale. Bu taksimat bu konuda kullanılan birçok terimin içeriğini bilmeyi amaçlamaktadır. Özellikle diğer iki yüzyılda kullanılan “millet” ve “Mısır milleti”, “milliyetçilik” ve “Arap milliyetçiliği”, “vatan” ve “ulusçuluk”, “halk” ve “halklar”, “dinler” ve “İslam dini” ve bu içeriklerin önceki anlamları gibi. Bazıları: “Geçmişte ‘Hüviyet’ teriminin kullanımında Doğu, Batı, Kuzey ve Güney arasında bir farklılık yoktu, hepsi de aynı terimi kullanıyordu" dediler. Ama bu, “hüviyet” terimin kavram ve içerikleri konusunda hemfikir oldukları anlamına gelmez. Hatta farklı tarihsel dönemlerde bile, içerik bir dönemden diğerine tamamen farklılık gösterebilir.

Anahtar Kelimeler: