Abstract:

Ülkelerinin ekonomik değerlendirmelerinde gayri safi yurtiçi hasıla GSYİH ve enerji tüketimi kalkınmanın iki temel unsuru olarak görülmektedir. Son yıllarda enerji kaynaklarına duyulan ihtiyaç, ülkeleri teknolojiye yaklaştırdığı gibi bazende onları yok edebilecek savaşlara sebep olabilmektedir. Enerjinin temini, kullanımı ve ihtiyaç nedeni gibi bir çok açıdan ele alınabilirliği kadar enerji tüketiminin ekonomik karşılığının tespit edilebilmesi de son derece önemlidir. Son 20 yılda enerji kaynaklı yaşanan krizler incelendiğinde, enerjinin ülkelerin vazgeçilmez bir ihtiyacı ve dinamiği olduğu gerçeği bir kez daha görülmektedir. Tüketilen enerjinin ülke ekonomisine etkisininin ne olduğuna bakılacak olursa, ilk karşılaşılacak ekonomik değişken GSYİH olacaktır. Bir ülkenin GSYİH’nın ekonomik göstergelerdeki yorumlanması ve değerlendirilmesi son derece etkin sonuçlar vermektedir. Literatürde farklı ülkeler için enerji tüketimi miktarları sektörlere göre, kullanılan enerji türlerine göre, teminine göre ve benzeri ile ülke ekonomisinin en önemli göstergelerinden biri olan GSYİH değerleri arasındaki nedensellik ilişkilerini incelemek üzere yapılan bir çok çalışma mevcuttur. Yapılan çalışmalarda farklı ülkeler için kimi zaman enerji tüketiminin GSYİH’nın bir nedeni olduğu, kimi zamansa GSYİH’nın enerji tüketiminin bir nedeni olduğu gösterilmiştir. Bu iki değişken arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisinin saptandığı çalışmalar da mevcuttur. Öte yandan, değişkenler arasında her zaman bir nedensellik ilişkisi tespit edilemese de, uygun bir regresyon modeli kurularak değişkenler arasındaki açıklayıcılık incelenebilir. Bununla birlikte, kurulan her regresyon modelinde de bir nedensellik ilişkisi aramak doğru değildir. Bu çalışmada öncelikle 1980-2014 yılları arasında 5 farklı gelir düzeyine göre kategorize edilmiş ülkelerin GSYİH değerleri ile enerji tüketimleri arasındaki nedensellik ilişkileri Granger nedensellik testi kullanılarak tespit edilmiştir. Nedensellik testi sonuçlarına bakıldığında, sadece gelişmiş ülkeler için GSYİH’ları ile enerji tüketimleri arasında bir nedensellik ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Yapılan bu nedensellik testinin sonucuna göre, kurulacak genelleştirilmiş tahmin denklemleri GEE için hangi değişkenin bağımlı, hangi değişkenin bağımsız olduğuna karar verilmiştir. Bu bağlamda, çalışmada kullanılan QIC ve QICC bilgi kriterlerinin de en düşük değerleri, değişkenler arasında belirlenen nedensellik ilişkisinin yönü doğrultusunda elde edilmiştir. Aynı nedensellik ilişkisi değerlendirmesi gelir düzeylerine göre kategorize edilmiş ülkelerin gayri safi milli hasılaları GSMH ile enerji tüketimleri için de yapılmış olup, belirlenen nedensellik yönü doğrultusunda kurulan GEE modellerinin veriyi çok daha iyi modellediği sonucuna varılmıştır. Çalışmadan elde edilen bu sonuç bize istatistiksel olarak veriyi modelleyebilmek için bağımlı ve bağımsız değişken seçiminde yetersiz bilgiye sahip olduğumuz durumlarda nedensellik testinin yönlendirici bir kılavuz olduğunu göstermektedir.

Keywords: