Özet:

İstihsân delilinin İslam Hukukundaki konumu mezhepler arasında sürekli tartışılagelmiştir. Başta Hanefî mezhebi olmak üzere, birçok mezhep hüküm çıkarmada istihsân deliline müracaat etmiştir. Öyle ki; istihsân denilince akla ilk gelen mezhep Hanefî mezhebi olmuş, delil mezhep ile adeta özdeşleşmiştir. Oysa Mâlikî ve Hanbelî gibi mezheplerin söz konusu delille sonuca ulaştıklarına dair bolca misaller bulunmaktadır.  Öte yandan başını Şâfiî mezhebinin çektiği diğer bir grup da, istihsânın hücciyyetine şiddetle karşı çıkmış, muhaliflere karşı ağır ifadeler kullanmaktan geri durmamışlardır. Aslında akıl melekesinin naslardaki makâsıdı kavramada ne kadar etkin olduğunu gördüğümüz istihsân delilini, Hanefî mezhebi perspektifinde değerlendirmek yerinde olacaktır. Bunun için de, çalışmamızda Hanefî akılcılığının ilk vetipik uygulamalarına rastlanılan Şemsüleimme es-Serahsî’nin (ö. 483/1090 [?]) el-Uṣûl ve el-Mebsûṭ adlı eserlerinde, konunun İslam Ceza Hukukundaki uygulamalarını ele almak ve istihsân delilini daha iyi tahlil etmek hedeflenmiştir. Bu çalışmada önce istihsânın İslam Hukuku’ndaki genel konumuyla beraber Serahsî’nin yaklaşımı mukayese edilmiş, daha sonra İmam’ın hem kendi mezhebindeki bazı fukahaya hem de istihsânın hucciyyetine muhalif olanlara yönelttiği eleştirilere yer verilmiş ve son olarak da Müellif’in, bahsedilen eserlerindeki ceza hukukuna dair bölümlerde istihsân delilini nasıl ele aldığı ve değerlendirdiği mercek altına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: