Özet:

Sözlükte “eğri büğrü yol, sözün amacını gizlemek, bilmece, şaşırtmaca söz söylemek’’ anlamlarına gelen lagz kökünden türetilen lugaz, edebî manada bir varlığın özelliklerini sıralayıp çeşitli sembol ve imalarla gizlenen bir kavram veya nesnenin ne olduğu cevabının buldurulması amacıyla oluşturulan ürünlerdir. Lugazlar genel olarak manzum olmakla birlikte bir kısmı nesir türünde olup kurgulanışına göre lafız ve mana lugazları olmak üzere iki ana kategoride değerlendirilebilir. Lafız lugazları çeşitli söz ve kelime oyunları yapmak suretiyle gizlenen kavram veya nesneyi çağrıştırma esasına dayanırken, mana lugazlarında bu amaçla gizlenen kavram veya nesnenin nitelikleri sıralanarak sembol ya da işaret yoluyla göndermede bulunulur. İslam medeniyetinde önemli bir yer tutan lugaz, çeşitli disiplinlerden oluşan bir literatür halini alarak bir eğitim öğretim metodu olarak ta kullanılmıştır. Genel olarak öğrenmeye teşvik etmek veya maharet, bilgi ve becerilerini sergilemek gibi amaçlarla kurgulanan lugaz konusu ile ilgili olarak muhtelif ilim dallarında birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmamız iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, lugazların özellikleri ve yapılışı hakkında bilgi verilerek lafız ve mana lugazları olmak üzere iki ana başlık altında incelenmiştir. İkinci bölümde, lugazla ilgili nahiv, lugat, Kuran ilimleri, fıkıh, feraiz, hesap ile ilgili literatür, bu ilimlerle ilgili seçilmiş ilginç lugaz örnekleri ile lugazın kurgulanma amacı üzerinde durularak lugazın İslam ilim dünyasındaki yeri, İslamî ilimler başta olmak üzere diğer ilmî disiplinlerde konu ile ilgili çalışmalar ve lugazların tertip edilme gayeleri açıklığa kavuşturulmaya gayret edilecektir.

Anahtar Kelimeler: