Özet:

Sarf ilmi (morfoloji), kelime yapısında meydana gelen değişiklikleri ele alır. Anlamda belirleyici unsur olan bu değişiklikler sayesinde eylem ile etken ortaç, edilgen ortaç, zaman, mekân, âlet, aitlik, mübalağa, mastar vb. çeşitli ilişkiler kurulur. Anlamda etkili olan bu değişiklikler, kelime yapısı aracılığıyla gerçekleştirilir. Bazı durumlarda bu anlamlardan birini ifade etmek üzere birden fazla yapı kullanılabilir. Bu gibi durumlarda farklı yapılar, temel anlama ek olarak yan anlamlar ifade eder. Örneğin Allah, Kurân-ı Kerîmde dünya hayatını anlatırken حَيَّ fiilinin الحَيَاةُ aslî mastarını kullanmış ancak ahiret hayatını anlatmak için aynı fiilin, hareket ve canlılık ifade eden ve فَعَلاَن yapısında gelen الحَيَوَان mastarını kullanmıştır. Anlamdaki farklılığın nedeni aslî mastar olup sadece iş, oluş ve hareket bildiren فَعْلُا yapısına göre فَعَلَان yapısının, bu anlamlar yanında hareketlilik ve canlılık da ifade etmesidir. Kelimenin yapısında meydana gelen değişiklik ile ahiret hayatının daha gerçekçi olduğuna işaret edilmiştir. Bundan dolayı yapıların ifade ettiği anlamların belirlenmesi, kavranması ve kullanılarak kalıcı bir yeti haline getirilmesi önemlidir. Bu çalışma ile hem türemiş isim yapılarının ifade ettiği anlamlar belirlenmeye hem de Diyanet İşleri, Hasan Basri Çantay ve Ömer Nasuhî Bilmen’in Kurân-ı Kerîm mealleri esas alınarak bu yapıların anlamlarına ne ölçüde dikkat edildiği saptanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: