Özet:

Bu çalışma Fener Rum Ortodoks Patriği Dimitrios’un ölümü öncesinde 1991 yılında yaşanan çalkantılı siyasi olayların incelenmesi üzerinedir. Çalışmanın amacı Patrikhaneye yönelik kaygıların ve güvensizliğin inşasında tarihsel tecrübelere ve yaşanmışlıklara bağlı olarak, tarafların taşıdığı kırılganlıkların rolünün ortaya konulmasıdır. Tarihin en eski kurumlarından Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi, Doğu Roma ve Osmanlı İmparatorluğu dönemlerinde yüksek korumaya mazhar olmuştur. Türkiye’nin kurucu belgesi Lozan Antlaşması ile birlikte ulusal ve uluslararası tartışmaların odağında yer almaktan kurtulamamıştır. Türkiye ve Yunanistan’ı taraf yapan anlaşmazlıklarda çıkartılan faturaların önemli bölümü Yunanistan’da Batı Trakya’daki Türk azınlığa ve Müftülüğe, Türkiye’de ise Rum azınlığa ve Patrikhaneye adreslenmiştir. Lozan’dan bugüne geçen neredeyse bir asırlık süreçte tarafların talepleri dönemlerin koşullarına göre kimi zaman dönüşmüş kimi zaman da içeriğini muhafaza etmiştir. Sorunların çözülmesine ilişkin tarafların talep repertuarı yetkililer tarafından politik iktidarlara bazen direkt bazen de dolaylı aktarılmıştır. Patrikhanenin talep repertuarı kurumun imparatorluklar döneminde sahip olduğu siyasi, hukukî ve dinî rolünün kapladığı alanın Lozan’la kurgulanması sırasında tek dinî işleve daraltılmasından ortaya çıkmıştır. Cumhuriyet dönemi boyunca taraflar Mübadele Sözleşmesi, Vatandaş Türkçe Konuş Kampanyası, 1934 Trakya Olayları, Yirmi Kur’a İhtiyatlar Olayı, 1942 Varlık Vergisi, 6-7 Eylül 1955 Olayları, 1964 Sürgünü gibi tarihsel kırılımlara politik aklın lokomotifliğinde tanıklık etmiştir. Bu olayların son ikisine şahit olan Heybeliada mezunu Patrik Athenagoras’ın halefi olarak göreve gelen Dimitrios’un patriklik dönemi nispeten sessiz ve sönük geçmiştir. Fakat Dimitrios döneminin son yıllarında yaşanılan Patrikhane hizmet binasının restorasyonu, sonuçları bakımından yankı uyandıran Amerika Birleşik Devletleri gezisi ve Patrikhane binasının aşırı milliyetçi Türkler tarafından kuşatılması konuları, ulusal ve uluslararası mecralarda fazlasıyla yer bulmuştur. Cereyan eden siyasi olaylar karşısında muhatapların güvenlik ve tehdit algısının ne denli hızlı dönüştüğü, derin endişeleri ve güvensizliği hızla inşa ettiği müşahede edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: