Özet:

Merzifon‘daki Ermenilerin meslekleri hakkında yapılan bu çalışmayla, Osmanlı Devletindeki azınlıklar arasında ayrıcalıklı oldukları ifade edilen Ermenilerin iştigal ettikleri meslekler ile birlikte yaşadıkları Müslümanların meslek farklılıklarının ortaya konulması amaçlanmıştır. İncelediğimiz dönemde Amasya sancağının önemli kazalarından birisi olan Merzifon’da 9 mahallede ikamet eden Ermenilerin, Anadolu’nu en eski kavimlerinden birisi olarak coğrafyadaki varlıkları Türkler öncesine dayanmaktadır. Anadolu’nun Türkler tarafından fethiyle diğer bölgelerde olduğu gibi burada da Türklerle Ermenilerin birlikte yaşayışları başlamıştır. Tanzimat’ın ilanıyla ekonomik alanda devletin potansiyelinin ortaya çıkarılması düşüncesiyle emlak, arazi ve temettuat sayımları yapılmıştır. Ahalinin ismi, mesleği, tüccar ve esnaf ise yıllık gelirleri gibi bilgilerin kaydedildiği sayımlar mahalle bazında yapılarak, bu bilgileri ihtiva eden defterler düzenlenmiştir. Merzifon’da da yapılan bu uygulama sonrasında, Ermenilerin Müslümanlarla birlikte 6 ve kendilerinin yaşadıkları 3 mahallede aynı şekilde sayımlar yapılmıştır. İşte çalışmamıza konu olan Ermeni mesleklerini değerlendireceğimiz kaynakta bu sayımlar sonrasında oluşturulan ve adına “Temettuat Defterleri” denilen defterler olacaktır. Merzifon temettuat defterlerinden yaptığımız tespitler göre Ermenilerin ikamet ettikleri mahallelerde 18 değişik özellikte iş yerine sahip oldukları ve bunların çoğunun da niteliği belli edilmeyen dükkânlar olduğu görülmektedir. Ayrıca kumaş kenarlarına süs yapılan ve “Turreci” adı ile anılan tek dükkânında Ermenilere ait olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı şehirlerinde meslek erbaplarının dini ayrım gözetmeksizin kendi aralarında oluşturdukları esnaf birlikleri vardı. Dolayısıyla Ermeni esnaflarda bu birliklere üye idiler. Böylece Ermeni esnaflar köylülerin ürettikleri, zanaatkârların imal ettikleri ve tüccarlardan alarak kar amacıyla satılan malların tüketicilere ulaşımının sağlandığı dükkânlardaki mesleki faaliyetlerini güven içerisinde sürdürmüşlerdir. Merzifon’daki Ermeni hane reislerinden 536’sı bölgenin coğrafi özelliği ve ekonomik yapısına uygun üretim yapan, hizmet sunan ve ticari faaliyet içerisinde olan 75 değişik meslekle iştigal ederek, hem kendilerinin hem de şehir ve çevresinin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik faaliyetlerde bulunmuşlardır. Mesleklerin çeşidinin fazlalığından dolayı bunları: işçilikle, zanaat ve ticaretle ilgili ve görevliler şeklinde gruplandırabiliriz. Bu gruplar içerisinde 469 hane reisi zanaat ve ticaretle, 55’i işçilikle ve 12’si ise görevli mesleklerini yaptıkları anlaşılmaktadır. Şehirde Ermeniler, Müslümanlarla aynı meslekleri yaptıkları gibi farklı mesleklerle de iştigal etmişler. Aynı esnaf birlikleri üyesi olduklarından farklı mesleklerdeki hizmetlerden karşılıklı olarak faydalanmışlardır. Ermeniler mesleki faaliyetlerini, ticari ilişkilerin gerektirdiği rekabet içerisinde hem şehir yöneticilerinin hem de merkezi yönetimin desteği ile sürdürmüşlerdir. Değerlendirdiğimiz dönemde iki unsurun ilişkilerinin dış güçlerin teşvik ve tahrikleriyle güvensiz bir ortama içerisine girdiyse de ticaretin gerekli kıldığı kural ve kaideler istikametinde iyi ilişkiler devam ettirilebilmiştir.

Anahtar Kelimeler: