Özet:

Tarihî Türk yazı dillerinin derinlemesine incelenmesi için Eski ve Orta Türkçe döneminde yazılan eserler hem tek tek hem de bir bütün olarak, eş zamanlı ve art zamanlı biçimde araştırılmalı, kelimelerin derivasyon (kelime türetme) ve etimolojik değerlendirmesi yapılmalıdır. Bu bakımdan, Harezm Türkçesi dönemi içerisinde özel bir değer taşıyan Rabgûzîꞌnin Kısasüꞌl-Enbiyâ adlı eserinde “bağırmak” anlamı ifade eden fiillerin semantik düzeyi bağlamsal analiz ve karşılaştırmalı yöntem yardımıyla incelenmiş, fiillerin etimolojisi üzerinde durulmuştur. Çalışmanın temel amacı, eserde “bağırmak” anlamlı kelimelerin kullanımlarını tespit etmek, onların etimolojisini, kelimelerin nasıl oluştuklarını ve daha sonra hangi ses değişimlerine uğradıklarını saptamaktır. Araştırma konusu olan fiillerin etimolojisi yapılırken onların yansıma kelimelerden oluştuğu belirtilmiştir. Yazıda Kısasüꞌl-Enbiyâꞌda “bağırmak” anlamı taşıyan çaḳır-, çarla-, çırla-, ḳıḳır- / ḳıçḳır-, mangla-, orla-, ul(ı)n- fiilleri tespit edilmiş, onların diğer dönemlerde yazılan eserlerle eşzamanlı ve artzamanlı işlevi kıyaslanarak ortaya konulmuştur. Yazılı metinlerimizde bulunan her kelimenin böyle detaylı biçimde araştırılması farklı dönemlerde oluşan Türk yazı dillerinin manzarasını göstermeye yardımcı olacak ve uzun süre devam eden bazı tartışmalı konuların çözülmesine katkı sağlayacaktır. Ayrıca bu tür araştırmalarda Türklerin hangi kelimeleri nasıl kullandıkları, kelime hazinesini artırmak için yeni türetilen kelime yapımında neyi esas aldıkları, hangi kök ve ekleri kullandıkları gibi soruların cevabı Türklerin dünya görüşünün daha iyi anlaşılmasına da yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler: