Özet:

Öz Bu makalenin konusu, 1910 Medâris-i İlmiye Nizamnâmesi’nden 1914 Islah-ı Medâris Nizamâmesi’ne kadar geçer dört yıllık süreçte, Osmanlı taşrasındaki asr-ı hazıraya uygun, fünûn-i cedide derslerini programında barındırır bir şekilde kurulması amaçlanan medreselerdir. 26 Şubat 1910 tarihinden itibaren Medâris-i İlmiye Nizamnâmesinin yayımlanmasıyla beraber artık medreselerde fünûn-i cedide dersleri okutulmaya başlanmıştır. Fakat bu uygulama büyük oranda İstanbul ile sınırlı kalmış, fünûn-i cedide dersleri taşradaki medreselerde birkaç örnek uygulama dışında yaygınlık kazanamamıştır. Bu sebeple bazı vilayetlerde zamanın koşullarına uygun, mevcut medreselerin dışında yeni bir medrese kurma girişimleri söz konusu olmuştur. Bu girişimler, nizamnâmenin bir gereği olarak ortaya çıkmamıştır. Fakat nizamnâmenin fünûn-i cedidenin medreselerde okutulmasına olanak sağlaması dolayısıyla oluşturmuş olduğu ortam bu girişimlere bir zemin hazırlamıştır. Priştine, Van ve Bağdat’ta örneklerine rastlayabildiğimiz bu projeler savaşlar ve mâlî kaynak yoksunluğu sebebiyle hayata geçirilememiştir. Fakat ders programları, fiziki-mimari özellikleri, amaçları ve kendi bölgeleri için taşıdıkları misyon bakımından incelenmeye değerdir. Zira bu medreseler mevcut medreselerin yanında alternatif yeni bir medrese anlayışı sunmaktadır. Ayrıca mevcut medreselerden fiziki-mimari özellikleri bakımından daha farklı ve büyük düşünülen bu medreseler, Darü’l-Fünûn benzeri olarak tahayyül edilmiştir. Bu medreselerin talebe sayısı da mevcut medreselerden çoktur. Bunun yanında bu medreseler, kurulması planlanan vilayet ve civarı için taşıdığı misyon bakımından da dikkat çekicidir. Zira Priştine, Van ve Bağdat belirtilen yıllarda Osmanlı Devleti’nin çeşitli sorunlarla mücadele ettiği vilayetlerdir. Bu anlamda medreselerin, hem halkın dini ve dünyevi eğitim seviyesini yükseltmek hem de bölgedeki farklı propagandalara engel olma amaçları bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler: