Abstract:

Aşk, tanımlanmasında güçlük çekilen bir kavramdır. Çünkü kavramsal olarak geniş bir alanı ihata eder. Barındırdığı yorum ve taşıdığı anlam zenginliği, tanımlanmasını güçleştiren en önemli unsurların başında gelir. Aşkın ele alınmasının kökenleri antik Yunan’a dayanmakta ve aşk, felsefenin neredeyse bütün problem alanlarında değerlendirilmiş, temel konularından biri olmuştur. Bu disiplin konusu gereği evrenin yapısı, yaratılışı ve tüm varlıkların temeli gibi soruların sorulduğu ve dünyanın varoluşu Tanrı’nın yaratıcı eylemiyle açıklandığı ya da Yaratıcı, yarattığı varlığın bütününü ya da bir parçasını seven en yüce güç olarak düşünüldüğü zaman aşk, bir kavram olarak felsefeye konu olmuş ve onun ayrılmaz bir parçası olmuştur. Antik Yunancada “arzu, aşk, sevgi, şiddetli istek” anlamına gelen Eros, “Yunan söylencesinde ‘Aşk Tanrısı’na karşılık gelir. Bu kavram Yunan felsefesinde her türlü yaratılışın ana ilkesi ve evrensel bir güç olarak karşımıza çıkar. Bu bakımdan aşk, kozmolojik ve ontolojik boyutuyla ele alındığında onun ilk tanrısal güç olması oldukça önemlidir. Yunan felsefesinde birçok filozof, kozmik oluşumu Eros ile başlatmışlardır. Eros, kadim kozmogonilerde ortaya çıkan bir tür ilk fail olarak yorumlanmıştır. Yunan felsefesinde aşka mistik bir değer, yorum getiren ilk filozof Platon’dur. Platon’nun tanrısal güzellik ve güzele doğru ruhun kanatlanması olgusunun kimi mistik ögeler barındıran aşk yorumunu miras alan Plotinus, bu mirası daha ileri bir boyuta taşır ve onlar üzerinden büyük bir mistik yapı kurar. Plotinus’un felsefesi İslam dünyasına taşınırken daha çok Yeni Eflatunculuk olarak kabul görmüş, onun varlığın mutlak Bir’den çıkıp bir sıra düzeni içinde evrenin oluşumunu ifade eden görüşü Müslüman filozoflar tarafından sudur olarak benimsenmiş ve bu benimsenme ilahi aşkın oluşum sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Fetihlerden elde edilen ganimetlerle zenginleşen ve dünyevileşme olgusu ağır basan Müslüman toplumda çelişkilerle dolu bir toplumda bu lüks ve konfordan mahrum insanlar da ‘dünya hayatı, zaten sadece aldatıcı bir geçinmeden ibarettir” (Sûre 2: 185) ayeti gereğince dünyadan uzaklaşıp zühd ve kanaate yöneldiler. Bu yöneliş, bir taraftan tasavvuf olgusunun oluşumunun diğer taraftan da ilahi aşkın ortaya çıkışının alt yapısını oluşturacaktır. Abbasîler döneminde büyük gelişme gösteren zahidane şiirlerin tematiğini oluşturan “اهلل ةُ افَ خَ مَ/Allah korkusu” zaman içerisinde َّ ُةاهلل” حبَ مُ/Allah sevgisi”ne evrilmiştir. Bunun ilk örneklerini de ilk zahidler vermiştir. İlk dönem zahidelerinden olan Râbi’a el-Adeviyye’nin (ö. 801) Allah sevgisini ilk kez dile getiren kişi olarak öne çıktığı andan itibaren de Eros’tan Allah’a uzanan yolda ilahi aşkın yolculuğu da tamamlanmış olur.

Keywords: