Özet:

Elazığ’da 1990 yılına kadar un fabrikası olarak kullanılan Ermeni Protestan Kilisesi, İstanbul Ermeni Patrikhanesi yetkililerinden ve Ermeni Patriği II. Masrup Matrupyan’dan sağlanan bilgilerde, 1904 yılında Elazığ’da yaşayan Hıristiyan Ermeniler tarafından inşa edildiği ifade edilmektedir. Elazığ şehir merkezinde dört farklı yönden yollarla çevrili yaklaşık 10.000 m2lik bir arsa üzerinde yer alan Protestan Kilisesi, günümüzde yarı yıkık ve metruk durumdadır. Söz konusu arsanın kuzey bölümü, Elazığ Belediyesi’nin 2004 yılında yaptığı imar plan değişikliği ile belediyeye tahsis edilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Ermeni Protestan Kilisesi’nin yapıldığı tarihten günümüze kadar geçirdiği aşamaları belirlemek ve analoji yoluyla hazırlanan bir restitüsyon projesine uygun öneriler sunmaktır. Çalışma kapsamında, Ermeni Protestan Kilisesi’nin özgün durumuna ilişkin belgelere ulaşmak için literatür taramasından elde edilen yazılı ve görsel kaynaklar taranmış olup benzer niteliklere sahip dönem yapıları da incelenmiştir. Bu bağlamda tarihi yapıya ait plan yerleşimi, cephe düzenlemesi, örtü sistemi, çan kulesi, süslemeler, malzemeler ile yapım tekniğinin analizi ve değerlendirmesi yapılmıştır. Ermeni Protestan Kilisesi, doğu-batı aksında yerleştirilen dikdörtgen plan şeması ile üç katta düzenlenmiştir. Kilise giriş kapısı yapının batı cephesinde yer alır. Bodrum katına ulaşım ise yapının güneybatı köşesindeki tek kollu taş merdiven yardımıyla sağlanır. Kilisenin orkestra korosunun yer aldığı mekân ise üst katta bulunur ve yapı içerisindeki merdiven yardımıyla ulaşılır. Üzerinde kitabe bulunmayan Ermeni Protestan Kilisesi’nin dikdörtgen plan şemalı yapısı, köşelerde kırma çatısı ve ortada sekizgen formlu üst külahı bulunmaktadır. Çatının batı bölümünün ortasında kare planlı çan kulesi yer almaktadır. Dış cephede tezyinat ve bezeme gibi özel süslemeler yalın detaylara sahiptir. Zemin katta moloz taş ve yonu, beden duvarlarının örgüsünde ise tuğla malzeme kullanılmıştır. Bağlayıcı malzeme olarak ise kireç harcı kullanıldığı görülmektedir. Bu çalışmada analizi ve değerlendirilmesi yapılan, Ermeni Protestan Kilisesi’ne ait restitüsyon ve restorasyon projeleri Dr. Mimar Şahabettin Öztürk tarafından hazırlanmış olup Diyarbakır Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından onaylanmıştır.

Anahtar Kelimeler: