Özet:

Tanzimat romanı, türün Türk edebiyatındaki ilk örneklerini ihtiva etmesi bakımından olduğu kadar dönemin sosyal yaşantısına, fikir dünyasına, değişimlerine, algılarına, kavram ve sorunlar hakkındaki tartışmalarına ışık tutması bakımından da dikkate değerdir. Edebiyatın tarih ve sosyoloji ile olan bağı dikkate alındığında bu dönem romancılarının sanat anlayışları ile ilintili olarak ele aldıkları konular aynı zamanda bu konuların dönemin düşünce dünyasındaki yansımalarına da ışık tutar. Tanzimat romanının kişileri çoğunlukla temsil boyutu baskın olan tiplerden oluşur ve yazarın mesajını okura iletmede bu tipler kullanılır. Bununla beraber bu tiplerin oluşumunu hazırlayan kişi ve durumlar da dikkate alınmalıdır. Dönem romanının özellikle genç, erkek tipler üzerinden söylediklerinin baskınlığı göz önüne alındığında bu kişilerin gelişiminden sorumlu aileleri de incelemek meseleyi derinliğe kavuşturmak konusunda fayda sağlar. İlaveten bu incelemeler söz konusu tiplerin temsil ettikleri değerlerin veya çözülmenin de daha detaylı yorumlanmasına olanak tanır. Roman içerisinde baskın kişiler olmamaları dolayısıyla genç, kız kişiler ve onların aileleri ile ilgili yorumlar erkek tipler ve aileleri ile ilgili yorumlardan belirgin biçimde azdır. Ayrıca erkek çocukların daha çok babaları ile olan ilişkileri üzerinde durulmuştur. Bu durumun hem edebi esere hem de edebi eserin içinde geliştiği döneme dair oldukça etkin bir yorumlama alanı ortaya çıkardığı söylenebilir. Yine bu ilişki, romanların tezleri ve dönem zihniyeti bakımından daha fazla veri sunan daha derinlikli bir ilişkidir. Öte yandan çoğunlukla babanın kaybı veya yokluğu durumunda annenin çocuğu ile olan ilişkisi aynı zenginlikte veriler sunmamasına rağmen eseri ve dönemin bütününe yayılan yorumları derinleştirecek olması bakımından mühimdir. Bu çalışma Tanzimat romanındaki anne tipinin etkileri ve yeterlilikleri, annelik algısı, kadının toplumsal konumu konularında yapılan çalışmalara katkı sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışmamız Taaşşuk-ı Tâlât ve Fitnat, İntibah, Sergüzeşt, Felâtun Bey ile Râkım Efendi, Zehra ve Araba Sevdası adlı romanları kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler: