Özet:

Tanzimat döneminin düşünsel yapısı ve edebi estetiği üzerine Ziya Gökalp’ten Ahmet Hamdi Tanpınar’a; Hilmi Ziya Ülken›den Mehmet Kaplan’a kadar pek çok aydın çeşitli yorumlar getirmişlerdir. Bu yorumlar, barındırdıkları çeşitli tezlerle birlikte, çoğunlukla “düalite” ekseninde yürür. Tanzimat dönemi -ve sonraki dönem- aydınlarının kaleme aldığı edebi ve edebiyat-dışı eserler göz önünde bulundurulduğunda bu “postula”nın somut bir temeli olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Bununla birlikte Jale Parla, Babalar ve Oğullar (Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri) adlı eserinde, Tanzimat döneminin düşünsel evreni üzerine farklı yorumlar getirmiş ve böyle bir evren için “düalite” kavramının yersiz olduğunu; bu dönemin aydınlarının ve romancılarının eserlerinde Doğulu değerlere evcilleştirilmiş Batılı değerlerin -en azından Beşir Fuad’a kadar- sorunsuzca eklemlendiğini ileri sürer. Ayrıca bu dönem romancıları ve roman kahramanları ile okur kitlesi arasında “baba-oğul” ilişkisine benzer bir ilişkinin somutlaştığını; Tanzimat Fermanı ile yetkileri kısıtlanan  padişahın toplum karşısındaki “baba”lığını bu dönemde romancıların -ve genel Tanzimat aydınlarının- üstlendiğini belirtir. Şüphesiz Parla’nın söz konusu tezleri, kısmen somut bir zemine otursa da, çalışmamız sırasında da görüleceği gibi, bu dönem romancılarının –ve genel olarak Tanzimat aydınlarının- eserleri göz önünde bulundurulduğunda, oldukça “yanlışlanabilir” bir konumda belirir.

Anahtar Kelimeler: