Görüntüleme
44
İndirme
10
Araştırmacı; Irak’ın Basra şehrinin Arap dili ilimlerinin özellikle de Nahiv ilminin oluşumundaki bariz rolünün belirlenmesi, sonra da bu ilmin Basra’dan sonra ikinci merkez konumunda olan Kufe’ye intikali üzerinde durmaktadır. Arap Dil Okullarının Oluşumu: Muhammed b. Sellâm el-Cumahî, “medrese” kavramını kullanmaksızın Basra Okulunun Arap Dil ilimlerinin oluşumundaki rolü hakkında konuşan ilk kişi sayılır. Ebu’l-Esved Nahiv ilminin kurucusudur. Mezhep kavramının kullanımı Muhammed b. el-Hasan ez-Zübeydî ile ortaya çıkmıştır. Medrese ıstılahının kullanımı ise Brockelmann ardından Joe Toled, Araplardan da Mehdî el-Mahzûmî, Şevkî Dayf ve Abdurrahman es-Seyyid tarafından ortaya atılmıştır. Alimler nahiv medreselerinin sayısı konusunda ihtilaf etmişlerdir. Bazıları Basra medresesini tek medrese olarak görürken bazıları da Basra ve Kufe olmak üzere iki medresenin olduğunu düşünürler. Üçüncü bir grup Basra, Kufe ve Bağdat’ı üç medrese olarak sayarlar. Diğer bir grup medreseleri dörde ayırır. Beşinci taksim Şevkî Dayf tarafından yapılmış ve onları Basra, Kufe, Bağdat, Endülüs ve Mısır olmak üzere beşe ayırmıştır. Biz de çalışmamızda bu taksimi esas aldık. 1. Basra Okulu: Şevkî Dayf’a göre gerçek kurucusu el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî’dir. Semâ’ açısından en önemli özelliği, bu ekolün mensuplarının bedevî Arapların dillerine itimat edip şehirli olanlarınkini kullanmamalarıdır. Kıyas açısından ise Arap Dili’nin selametine olan hırsları ile diğerlerinden ayrılırlar. Nahiv ve dil kaidelerinde Sibeveyh’i esas alırlar. İlletler konusunda el-Halîl ve Sibeveyh’in ondan naklettiklerine bağlıdırlar. Kıraatler konusunda Basra ekolüne mensup olanlar, mütevâtirleri dikkate alıp onlarla istişhatta bulunurken şâzz olanları dikkate almazlar. Hadisleri delil olarak kullanmazlar. Çünkü Hadis ile ilgilenenlerin çoğu acemlerdendir. Şiirde hem câhilî hem de İslâmî şiiri kullanırlar ve onu Nahiv kurallarının oluşturulmasında Kur’ân‘dan sonra gelen önemli kaynak olarak görürler. Âmil ve ma’mûl nazariyesi konusunda ez-Zübeydî, Ebu’l-Esved’in ilk olduğunu, ondan sonra Nasr b. Âsım ve Abdurrahman b. Müzhir’in geldiğini söyler. Şevkî Dayf ise bu nazariyyeyi el-Halîl’e nispet eder. 2. Kufe Okulu: Ebû Ca’fer er-Ruâsî ve iki talebesi el-Kisâî ile el-Ferrâ bu ekolün ilk kurucuları sayılırlar. Semâ’ ve şiir açısından özellikleri hem bedevî hem de hadarîlerden alıntı yapmalarıdır. Kıraat konusunda ise mütevâtir ile birlikte şâzz kıraatleri de delil olarak kullanırlar. Kıyâs meselesinde Kufiler, kâide ve usullerine muhalif olsa bile tek bir misale itimat ederler. Hadisleri onlar da Basrîler gibi dikkate almamışlardır. İlletler konusunda Felsefe ve Mantık ile ilgilenmiş ve onları Arap diline dahil etmişlerdir. Âmil ve ma’mûl nazariyyesi meselesinde Basrîlerden ayrılıp onlara has görüşler ortaya koymuşlardır. 3. Bağdat Okulu: Bu ekole Basralı el-Müberred ve Kufeli Sa’leb’in her ikisi liderlik yapmış ve her biri kendi medresesine meyletmiştir. Bundan dolayı bu ekol her iki okulun ilminden seçkiler yapma yoluna gitmiştir. İbnu’n-Nedîm bunu müstakil bir ekol olarak görürken ez-Zübeydî ona muhalefet etmiş ve her alimi kendi asli medresesine yerleştirmiştir. Bağdat Okulu’nun özellikleri: Semâ’ konusunda Basrîler’e muhalefet edip Arap kabilelerinden birini diğerine tercih etmeden onlardan alıntı yapmışlardır. Kıyas meselesinde Basra ile Bağdat ekollerinin aralarını bulmaya çalışmışlardır. Tek şâzz misali bazı kurallarla kabul etmişlerdir. Kıraatler konusunda mütevâtirlerin yanında şâzz olanları da kullanmışlardır. Hadise itimat edip onunla istişhatta bulunmuşlardır. Şiirde bedevî, hadarî hatta Beşşâr b. Bürd ve Ebû Nüvâs gibi dördüncü tabakadan örnekleri delil olarak zikretmişlerdir. Son olarak Bağdat Okulu ta’lîl konusunda pek çok örnekte mantık ilminden etkilenmiştir. 4. Endülüs Okulu: Bu ekol doğudan ve batıdan Ebû Musa el-Hevârî ve Cûdî b. Osmân en-Nahvî gibi alimler tarafından kurulmuştur. Bu medresenin en önemli özellikleri şunlardır: Semâ’ meselesinde bu ekolün mensupları dil ve nahiv konularında güvenilir kişilerden alıntı yapmışlardır. Kıyas açısından usulde Basrîler ve Kufîlerle aynı düşünmüş, ferî meselelerde ihtilaf etmişlerdir. Ta’lîl konusunda Basra ve Kufe medreselerinin yanında Bağdat medresesinden de istifade etmişlerdir. Pek çok ta’lîlde yeni görüşler ortaya koymuşlardır. Hadisi delil olarak kullanma noktasında ise ön çıkmışlar ve onunla pek çok istişhatta bulunmuşlardır. Bundan dolayı İbn Haldûn Endülüs nahvini mezhep olarak saymıştır. Bazıları ona uymuş, bazıları da tarafsız kalmışlardır. 5. Mısır Okulu: Nahiv ilmini ilk olarak Mısır’a getiren, bu ilmi Ebu’l-Esved ed-Düelî’den almış olan Abdurrahman b. Müzhir’dir. Mısır ekolünün özellikleri: İlk başta Bağdat medresesi gibi Basra ile Kufe medreselerini birleştirme yoluna gitmiş, sonra özellikle İbn Hişâm ve Suyûtî gibi alimlerin pek çok konudaki nahivle alakalı görüşleri ile ayrı bir ekol olmuştur.
The researcher stands on the determination of the clear role of the Arabic language sciences of the Iraqi city of Basra, especially in the formation of the Nahiv sciences, and then on the revenge of this sciences to Kufe, which is in the second center position after Basra. The creation of Arabic language schools: Muhammad b. Sellam al-Cumahi is the first person to talk about the role of the Basra School in the formation of Arabic language sciences without using the concept of "medrese". Abu’l-Esved Nahiv is the founder of the knowledge. The use of the term Mezhep came with Muhammad b. al-Hasan ez-Zübeydî. The use of Medrese is revealed by Brockelmann, followed by Joe Toled, from the Arabs also by Mehdi al-Mahzûmi, Shevki Dayf and Abdurrahman al-Seyyid. The scientists have disputed the number of the Nakhiv medres. Some see Basra medresis as one medresis, while some think that there are two medresis, Basra and Kufe. A third group of people count Basra, Kufe and Baghdad as three medrese. The other group divides the medres into four. The fifth tax was made by Shevki Dayf and divided them into five, Basra, Kufe, Baghdad, Andalus and Egypt. We also took this taxi in our work. 1 . Basra School: According to Shevki Dayf, the true founder is Al-Halîl b. Ahmed al-Ferâhîdî. The most important feature in terms of Semâ is that the members of this group follow the languages of the Bedevic Arabs and do not use the people of the city. The Arabic is the Arabic, and the Arabic is the Arabic, and the Arabic is the Arabic. They take the base of Sibeveyh in Nahiv and their language. They are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones. Those who are in the shadows of the Basra, consider the humble and do not consider those who are in the shadows of the shadows, while they are in the shadows. They do not use the evidence. The majority of those who are interested in Hadis are from the beginners. They use both the Qur’an and the Islamic poetry, and they see it as an important source that comes after the Qur’an in the creation of the Nahiv rules. As for the first time, he said, ‘Abraham is the one who gives righteousness, and the one who gives righteousness, and the one who gives righteousness, and the one who gives righteousness, and the one who gives righteousness, and the one who gives righteousness. This is the case with the Nazareth, which is the case with Al-Halîl. 2nd The first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the two, the first of the The poem and the poem are the poem and the poem are the poem and the poem are the poem. They are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones who are the ones. In the case of the Covenant, the Covenant, even if they are opposed to the Covenant and the Procedure, one example of the Covenant. And they did not consider them like the worshippers. He was interested in philosophy and logic and included them in Arabic. And they were the ones who came to the house of Amal and Ma’mûl, and they were the ones who came to the house of Amal and Ma’mûl. and 3. Baghdad School: This school led both the Basral al-Müberred and the Kufeli Sa'leb, and each had their own medres. That’s why both schools have made the choice. And when he saw it, he saw it, and he saw it, and he saw it, and he saw it, and he saw it, and he saw it, and he saw it, and he saw it. The characteristics of the Baghdad School: they opposed the Basrians about Semâ and quoted them without preferring one of the Arab tribes to the other. They tried to find between Basra and Baghdad. They accepted the only example with some rules. They also use those who are humble in the shadows. And they have been with him, and they have been with him. The fourth verse of the Qur’an, the fourth verse of the Qur’an, the fourth verse of the Qur’an, the fourth verse of the Qur’an, the fourth verse of the Qur’an, the fourth verse of the Qur’an, the fourth verse of the Qur’an, and the fourth verse of the Qur’an. Finally, the Baghdad School has been influenced by logic knowledge in many examples of ta’lîl. The fourth. This is the story of Moses and his father, and his father, and his father, and his father, and his father, and his father. The most important characteristics of this medresin are: in the matter of Semâ, members of this column have quoted from trusted people in language and nahiv issues. They are the same, and they are the same, and they are the same, and they are the same, and they are the same. And they had made them, and they had made them, and they had made them, and they had made them, and they had made them. Many of them showed new views. They had brought the knowledge of theliving God who ruleth all things.” {E. G. White, Review and Herald, May 3, 1892 par. Thus, Ibn al-Halid was considered to be a philosopher. Some followed him, and some remained neutral. and 5. The Egyptian School: Abdurrahman b.Muhir, who first brought the knowledge of Nahiv to Egypt, took this knowledge from Abu’l-Esved ed-Düeli. Characteristics of the Egyptian ecole: Initially it went on the way to unite Basra and Kufe medreses like the Baghdad medreses, then it was a separate ecole with the views of the scientists in many matters related to the Nahiv, especially Ibn Hisham and Suyutî.
يؤكد الباحث على حقيقة تاريخية تثبت الدور البارز لمدينة البصرة العراقية في نشأة العلوم العربية، لا سيما علم النحو، ثم انتقال هذا العلم إلى مدينة الكوفة التي تحتل المركز الثاني بعد البصرة. نشأة مدارس النحو العربي: يعدّ محمد بن سلام الجمحي أول من تكلم عن دور المدرسة البصرية في نشأة العلوم العربية، دون ذكرٍ لمصطلح المدرسة، وأن أبا الأسود الدؤلي هو المؤسس للعلوم العربية النحوية، وأن استعمال مصطلح (مذهب) قد ظهر عند محمد بن الحسن الزبيدي. وأما استعمال مصطلح (مدرسة) فقد ظهر عند المعاصرين أمثال بروكلمان، ثم جو تولد، ومن العرب: مهدي المخزومي، وشوقي ضيف، وعبد الرحمن السيد. وقد اختلف العلماء في تعداد المدارس النحوية، فمنهم من ذهب إلى وجود مدرسة واحدة، وهي المدرسة البصرية، وفريق آخر ذهب إلى وجود مدرستين هما: البصرية والكوفية، وفريق ثالث عدّها ثلاث مدارس، وهي: البصرية، والكوفية، والبغدادية. وفريق آخر قسم المدارس إلى أربع والتقسيم الخامس جاء عن شوقي ضيف وعدّها خمسًا. وهي: البصرية، والكوفية، والبغدادية، والأندلسية، والمصرية. وقد ذهبنا إلى اعتماد هذا التقسيم في بحثنا هذا: أولًا: المدرسة البصرية: ومؤسسها الحقيقي عند شوقي هو الخليل بن أحمد الفراهيدي، ومن أهم خصائصها: فمن حيث السماع: فقد اعتمد أصحاب هذه المدرسة على لغات عرب البدو، وتجاهلوا لغات أهل الحضر. أما من حيث القياس: فقد تميزوا بحرصهم على سلامة اللغة العربية، واعتمدوا على القواعد النحوية واللغوية عند سيبويه. ومن حيث التعليل: فقد كان جلّ اهتمامهم منصبًا على أقوال الخليل، وما نقله عنه سيبويه في الكتاب. أما من حيث القراءات فقد اعتمد البصريون على القراءات المتواترة والاستشهاد بها دون الشاذة منها. ومن حيث الحديث النبوي: فلم يحتجوا به؛ لأن العاملين فيه كانوا من الأعاجم. وفي الشعر: اعتمدوا على الشعر الجاهلي وكذلك الإسلامي وعدّوا الشعر مصدرًا مهمًا بعد القرآن الكريم في إقامة القواعد النحوية. وبالنسبة لنظرية العامل والمعمول؛ فقد ذكر الزبيدي أن أبا الأسود أول من وضع اللبنة الأولى لها، ثم جاء بعده نصر بن عاصم وعبد الرحمن بن مزهر. أما شوقي ضيف فقد نسب نشأة هذه النظرية إلى الخليل. ثانيًا: المدرسة الكوفية: يعد أبو جعفر الرؤاسي وتلميذاه: الكسائي والفراء أول المؤسسين لهذه المدرسة، وأما خصائصها: فمن حيث السماع: فقد أخذوا عن البدو وكذلك عن الحضر. ومن حيث القراءات: فقد ذهبوا إلى الاستشهاد بالتواتر والشاذ أيضًا. ومن حيث القياس: فقد اعتمد الكوفيون المثال الواحد في القياس، ولو خالفت قواعدهم وأصولهم. ومن حيث الحديث: فقد صرفوا النظر عنه كما فعل البصريون. أما من حيث التعليل: فقد اعتنوا بالفلسفة والمنطق، وأدخلوها في اللغة العربية. ومن حيث نظرية العامل والمعمول: فقد استقلوا عن البصريين، وجاءوا بآراء خاصة بهم. ثالثًا: المدرسة البغدادية: ترأس هذه المدرسة كل من المبرد البصري، وثعلب الكوفي، وكان كل منهما يميل إلى مدرسته، لذا اعتمدت هذه المدرسة منهج الانتخاب من علوم المدرستين، وكان ابن النديم يعدّها مدرسة مستقلة، أما الزبيدي فقد خالفه في ذلك، وذهب إلى تصنيف كل عالم إلى مدرسته الأصلية. ومن أهم خصائص هذه المدرسة: فمن حيث السماع: فقد خالفوا البصريين، وأخذوا من لغات العرب دون تفضيل قبيلة على قبيلة أخرى. أما من حيث القياس: فقد ذهبوا إلى التوفيق بين المدرستين البصرية والكوفية، وقبلوا بالمثال الواحد الشاذ ولكن بضوابط. ومن حيث القراءات: فقد جمعوا بين المتواترة منها وحتى الشاذة منها. أما من حيث الحديث: فقد اعتمدوا عليه واحتجوا به. ومن حيث الشعر: فقد جمعوا بين شعر البدو والحضر واحتجوا بأشعارهم وحتى أشعار الطبقة الرابعة من أمثال: بشار بن برد، وأبي نواس. وأخيرًا في التعليل: فقد تأثرت المدرسة البغدادية بعلم المنطق في كثير من التعليلات. رابعًا: المدرسة الأندلسية: فقد تأسست هذه المدرسة على يد علماء من الشرق وآخرين من الغرب أمثال: أبو موسي الهواري، وجودي بن عثمان النحوي، وكان من أهم خصائصها: من حيث السماع: فقد أخذ أصحابها الفصيح من الثقاة في اللغة والنحو. ومن حيث القياس: فقد وافقوا البصريين والكوفيين في الأصول واختلفوا معهم في الفروع. ومن حيث التعليل: فقد استفادوا من آراء المدرسة البغدادية إلى جانب أخذهم من المدرستين البصرية والكوفية، وذهبوا إلى استنباط آراءٍ جديدة في كثير من التعليلات. وأما من حيث الاستشهاد بالحديث: فقد برزوا في ذلك وأكثروا من الاستشهاد به؛ لذا فقد عدّ ابن خلدون النحو الأندلسي مذهبًا، ووافقه آخرون، وآخرون وقفوا على الحياد. خامسًا: المدرسة البصرية: أول من أدخل علم النحو إلى مصر هو عبد الرحمن بن مزهر الذي أخذ العلم عن أبي الأسود. خصائص هذه المدرسة: فقد بدأت المدرسة تنحو نحو المنهج البغدادي في المجمع بين المدرستين البصرية والكوفية، ثم استقلت بآراء علماءها في كثير من المسائل النحوية سيما ابن هشام ثم السيوطي. الخاتمة: شملت على عدة نتائج تتعلق بخصائص كل مدرسة وبيان أفضلية مدرسة البصرة المنبع الأول لعلم النحو وأصالتها.
Alan : İlahiyat; Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler
Dergi Türü : Uluslararası
Makale Detay 
Benzer Makaleler
PDF Görüntüle
Dergi Bilgisi
Eseri Dinleyin
Alıntı Yap
Bu Sayfayı Yazdırın
Paylaş
Mendeley
