Abstract:

Makâlat ve Fırak geleneği kendine özgü metodu ve yaklaşım tarzı ile İslam düşünce sisteminde belirleyici bir konumdayken zamanla değeri görmezden gelinmektedir. Bu minvalde, erken dönemden başlamak üzere günümüze kadar yapılan çalışmalara baktığımızda özellikle Osmanlı döneminde ortaya çıkan siyasî ve itikadî gayelerle vücud bulmuş düşünce yapılarının ve bunları harekete geçiren saiklerin tam anlamıyla ortaya konulmadığı görülmektedir. Biz de tebliğimizde İslam düşünce sisteminde,mezheplerin ortaya çıkmasıyla devam eden farklılaşmanın Osmanlı dinî düşünce geleneğindeki etkisine, Osmanlı siyasal iktidarlarının Kızılbaş gruplara yönelik politik reflekslerine ve o dönemde vücut bulmuş mezhebî söylemlerin arka planındaki ideolojiye değinilecektir. Döneme ait eserler ve fetvalarla pekiştirilen bu anlayışın arkasında, Maturidî makâlât ve fırak geleneğinin olduğu ortaya konulacaktır. Bu gelenekten gelen Nureddin Hamza Saru Görez’in, Kemalpaşazâde’nin ve Ebu’s- Suud’un fetva ve risalelerinde Kızılbaş zümrelere yönelik ifadelerinin üzerinde durularak, bu söylemlerin Osmanlı-Kızılbaş ilişkilerini ne aşamaya getirdiği döneme ait tarih kaynakları, arşivler ve yazma eserler ışığında değerlendirilecektir. Bu bakış tarzının aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin Şiî eğilimlere yönelik sert politikasının bir ayağı olduğu da görülmüş olacaktır. Nitekim Ebu’s-Suud Efendi kızılbaşlarla savaş yapmayı en büyük gaza olarak görerek onları 73 fırka içinde Ehl-i Sünnet inancı dışında olan diğer fırkalar arasına sokmuş onların cehennemlik olduklarını ifade etmiştir. Bu durum kızılbaşları kötüleme adına her türlü ithamlara maruz kalmalarına neden olmuştur. Şah İsmail ve kızılbaş taraftarları İslam ve Ehl-i Sünnet karşıtı söylem ve fiilleriyle her türlü cezayı hak eder konuma gelmiştir. Artık Osmanlı merkezi yönetimi bu yöntemle yalnız Anadolu’da yaşayan halka değil aynı zamanda Müslüman dünyaya da Râfızî ve Sünnî şeklinde bakarak dış siyasetini belirlemiş,böylece Safevî destekli her türlü faaliyet takip edilerek, sorumlular çeşitli şekillerde ithamlara ve cezalara maruz kalmıştır.

Keywords: