Abstract:

11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud tarafından kaleme alınan Dįvānü Lugāti’t-Türk, Türk dili tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir. Çünkü Türk sözlükçülük geleneği Kaşgarlı Mahmud ile başlamış ve onun ışığında devam etmiştir. Dįvānü Lugāti’t-Türk, Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla Arapça olarak meydana getirilmiş bir sözlüktür. Dįvānü Lugāti’t-Türk’teki söz varlığı ile ilgili birçok çalışma yapılmıştır. Her çalışmada verilen madde başı sayısı farklıdır. Verilerdeki bu farklılığın nedeni, bazı çalışmalarda madde başı sözlerin yanı sıra madde içinde örnek cümlelerde geçen sözlerin de söz varlığına katılmış olması ve madde başı sözlerle birlikte değerlendirilmesidir (TDK, 2016). Bu karışıklığa bir sebep de Kaşgarlı Mahmud’un farklı anlamlardaki sözcükleri çok defa aynı madde başı altında toplamasıdır (Ercilasun, Akkoyunlu, 2015). Terimlerin anlamları ait oldukları bilim dalına göre değiştiği için dilin genel sözcükleri gibi sözlüksüz anlaşılamaz. Bu yüzden her bilim dalının terimlerinin karşılığının verildiği alan sözlükleri hazırlanmaktadır. Kaşgarlı Mahmud’un büyük bir ustalıkla hazırladığı Dįvānü Lugāti’t-Türk bu anlamda neredeyse her bilim dalından terimlerin bulunduğu bir hazine niteliğindedir. Yaklaşık 9203 madde başının içinde 11. yüzyılın ölçünlü diline ait hastalık, organ, ilaç, tıp, tıp aletleri, sağlık ve anatomi ile ilgili de pek çok terim bulunmaktadır. Bu terimler hem o dönemin ses ve şekil bilgisini yansıtması bakımından Türk dili alanındaki uzmanlara hem de içerik bakımından Tıp bilimi alanındaki uzmanlara yol göstermesi bakımından önem taşımaktadır. Bu tıp terimlerinden bazıları; aġna-, axsak buxsak, biz, bokuk, bars, bāş, enüçlen-, inegü, külgü, sügnegü, talagu, talgan įg; aluç, buga, çurnı, xasnı, keküd, ot, ötrüm; arkaçak, belik, sorgu; bıkın, bögür, bögsek, eyegü, kap, kaŋrıķ, kurugsak, ogrug, öt, sarkınuk, solak, topulgak, ǖf karak, yalıg… Bu çalışmada Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu’nun eserinin dizininden taranan “organ” adlarının Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış tıp metinlerindeki karşılıkları ve ayrıca bu karşılıkların hangi dillerden alıntılandığı ve günümüz Türkiye Türkçesinde kullanılıp kullanılmadığı da verilecektir.

Keywords: