Özet:

Turkish Validity and Reliability of The Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk in Children Objective: This research was conducted methodologically to adapt to Turkish and determine the validity and reliability of the Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk in Pediatric Patients. Method: The research was conducted between 01.03.2012-01.07.2012 with 148 pediatric patients in a training and research hospital in Turkey. Data were collected by three forms; Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk in Pediatric Patients, form about patient’s features and form about nurse’s features. The patients were evaluated by his/her nurse and researcher simultaneously. Results: Cronbach’s Alpha reliability coefficient of the scale was 0.80, and its subdimensions were between 0.72 and 0.82. Invariance between observers of the Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk in Pediatric Patients was tested by test-retest reliability. It was found that the scores of the nurses and expert was not statistically significant for 7 subparameters and the scale (p>0.05). According to Roc analyse of the scale, the sensivity of all subparameters were high (AUC:0.95, p<0.001), and the spesivity was significantly high(AUC: 52.8, p<0.001). Conclusion: Consequently, it has been concluded that the Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk in Pediatric Patients which is adapted to the Turkish is a valid and reliable measurement tool. Keywors: The Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk; pressure ulcer; child; validity; reliability. GİRİġBasınç ülserleri önemli bir sağlık sorunudur ve önemli bir hemşirelik bakım kalite göstergesidir. Basınç ülserleri hastanede kalış süresini uzatarak bakım maliyetlerini arttırdığı için önlenmesi önemli bir hemşirelik faaliyetidir. %50 oranında arttığı düşünülmektedir (Potter and Perry 2009; Karadağ 2003). Prematüre ve term yenidoğanda, bebeklerde ve çocuklarda epidermis ve dermis tabakasında görülen özellikler nedeniyle erişkine göre irritasyona bağlı basınç ülseri gelişme riskinde artış görülmektedir (Pasek, Geyser, Sidoni, Haris, Werner, Spence et al. 2008). Uzun süreli cerrahi girişimler, çeşitli endikasyonlarla pozisyon değişikliğini sağlayamama, hareketliliğin azalması, tıbbi malzemelerin basısı, anemi, kemik çıkıntıları üzerindeki deri ve deri altı dokulara aralıksız bası gibi nedenlerle meydana gelen iskemik nekroz bebek ve çocuklarda basınç ülseri gelişmesine neden olmaktadır (Avcı 2005; Willock, Baharestani, Anthony 2009). Bebeklerde ve çocuklarda basınç ülserlerinin gelişmesinde yetişkinlerdeki gibi basıncın yoğunluğu, süresi, dokunun toleransı ve destekleyici yüzey (yumuşak doku dahil) rol oynar (Quigley and Curley 1996). Bebeklerde ve küçük çocuklarda basınç ülseri gelişmesi yönündenbüyük risk alanı oksiput bölgesidir (Ball and Bindler 2006; Kottner, Wilborn, Dassen 2010). Büyük çocuklarda ise basınç ülserleri daha çok sakrum ve oksipital alanda meydana gelir (Potter and Perry 2009; Ball and Bindler 2006; Ayello, Berlowitz, Cuddigan 2001; Ayello 2001; Anthony, Willock, Baharestani 2010). Basınç ülserlerinin görülme sıklığı ile ilgili dünyada çok sayıda araştırmaya rastlanırken ülkemizde konuyla ilgili yapılmış bir çalışma yoktur. Dünyadaki oranlar incelendiğinde ülkemiz için de önemli bir sorun olduğu düşünülebilir. Yapılan çalışmalar incelendiğinde, pediatrik yoğun bakım ünitelerindeki basınç ülseri prevelansının %27‟ye, yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde ise %23‟e kadar yükselebildiği bulunmuştur (Curley, Quigley and Lin 2003; Baldwin 2002). Bir hastanın basınç ülseri gelişme riskinin değerlendirilmesi, basınç ülserini önlemenin temelidir. Bunun için de klinik kullanımı kolay, geçerlik ve güvenirliliği olan bir ölçeğin kullanılması gerekmektedir (Lyder, Preston and Grady 2001; Lingdren, Unosson, Krantz, Christina 2002). Ülkemizde kullanılan ölçeklere bakıldığında yetişkinlere özgü çeşitli ölçeklerin olduğu görülürken (Ayello, Berlowitz and Cuddigan 2001; Anthony, Willock, Baharestani 2010; Uzun, Aylaz ve Karadağ 2009) pediatride herhangi bir ölçek bulunmamaktadır. Sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, kaliteli ve verimli hemşirelik hizmet sunumun sağlanması için hemşirelik bakımı kalite indikatörlerinden, basınç ülserlerini önleyici ve düzeltici faaliyetler kapsamında, basınç ülseri risk değerlendirilmesinin yapılması gerekmektedir. Bunun için çocuk hastalarda kullanılabilecek, uygun bir basınç ülseri risk değerlendirme ölçeğinin geçerlilik ve güvenirliği kanıtlanması artık bir zorunluluk haline gelmiştir. Bu nedenle pek çok ülkede kullanılan Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Risk Değerlendirme Ölçeği‟nin Türkçe geçerlilik ve güvenirliğinin çalışılması pediatrik yaş grubuna yönelik ihtiyacı karşılayacağı düşünülmektedir. Araştırmanın Amacı Bu araştırma, çocuklarda basınç ülseri riski değerlendirme aracı olarak kullanılan Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Değerlendirme Ölçeği‟nin (Braden Q Scale for Predicting Pressure Ulcer Risk in Pediatric Patients) Türk toplumu için geçerlilik ve güvenirliğinin ortaya koymak amacıyla metodolojik olarak yapılmıştır. Araştırma Soruları Araştırma soruları; 1) Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Risk Değerlendirme Ölçeği Türk toplumu için geçerli midir? 2) Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Risk Değerlendirme Ölçeği Türk toplumu için güvenilir midir? GEREÇ VE YÖNTEM Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini, Ankara‟da bulunan Sağlık Bakanlığı‟na bağlı bir çocuk hastanesinde tedavi görmekte olan ve basınç ülseri riski bulunan çocuklar oluşturmuştur. Hastane tüm Türkiye‟den çok sayıda hasta kabul etmekte olup örneklem sayısına erişmekte kolaylık sağlaması ve Ankara‟nınbüyük çocuk hastanesi olması nedeniyle seçilmiştir. 01.03.2012 ve 01.07.2012 tarihleri arasında, 28 gün-5 yaş arasında olan, araç-gerece bağlı olmayıp, mobilitesi bozulmuş veya basınca bağlı basınç ülseri riski taşıyan ve ebeveynleri araştırmaya katılmaya kabul eden çocuklar araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Risk Değerlendirme Ölçeği‟nin 7 maddesi ve her bir maddenin altında 4 derecesi bulunmaktadır. Bu nedenle ölçekteki toplam madde sayısı 28 olarak kabul edilmiştir. Maddelerinaz 2 ile 5 katı kadar örneklem alınması gerektiğinden (Grorsuch 1983; Child 2006) 140 basınç ülseri risk değerlendirmesi planlanmış ve 148 değerlendirme belirtilen tarihlerde yapılmıştır. Veri Toplama Araçları Araştırmada veriler soru-cevap ve gözlem yöntemi ile toplanmıştır. Verilerin toplanmasında Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Riski Değerlendirme Ölçeği ile basınç ülseri oluşumunu etkileyebilecek hasta özelliklerinin sorgulandığı bir form ve veri toplayan hemşirelerin bireysel özelliklerine ilişkin bilgilerin bulunduğu bir form kullanılmıştır. Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Risk Değerlendirme Ölçeği: Braden Ölçeği, 1987 yılında Braden ve arkadaşları tarafından evde bakım verilen hastaların basınç yarası risk faktörleri esas alınarak geliştirilmiştir. İlk geliştirilen ölçekte hareketlilik, aktivite, duyusal algılama, nem, sürtünme-yırtılma ve beslenme olmak üzere madde değerlendirilmeye alınmıştır. Ölçeğin geçerliliği çeşitli popülasyonlarda yapılan pek çok araştırma ile ortaya konmuş ve sensivitesi ve spesifitesi kabul edilebilir düzeyde bulunmuştur (sensivite:0.88-0.98, spesifite:0.58-0.99) (Bergstrom, Braden, Laguzza and Holman 1987; Bergstrom and Braden 1992; Braden and Bergstrom 1994; Barnes and Payton 1993; VandenBosch, Montoye, Satwicz, DurkeeLeonard K, Boylan-Lewis B. 1996; Bergstrom, Braden, Kemp, Champagne, Ruby 1998; Halfens, Van, Bal 2000; Kwong, Pang and Wong 2005). Curley ve arkadaşları (1996) 322 hasta ile yaptıkları bir çalışma ile Braden Ölçeğini çocuklara uyarlayarak Braden Q Basınç Ülseri Değerlendirme Ölçeği adını vermişler, doku perfüzyonu ve oksijenizasyon olarak bir madde daha eklemişlerdir (Quigley and Curley 1996). Ölçekte her bir madde 1‟den 4‟e kadar puanlanmaktadır. Buna göre, 16-23 puan: basınç ülseri gelişimi yönünden orta risk; 13-15 puan: ciddi risk; 10-12 puan: yüksek risk; 9 puan altı: çok yüksek risk olarak kabul edilmiştir. Hasta Özelliklerine İlişkin Yapılandırılmış soru formu: Basınç ülseri oluşumunu etkileyebilecek hasta özelliklerini belirlemeye yönelik form araştırmacı tarafından literatür bilgisi doğrultusunda hazırlanmıştır (Uzun, Aylaz ve Karadağ 2009). Hemşirelerin Bireysel özelliklerine ilişkin soru formu: Araştırmacı tarafından geliştirilen bilgi formunda, ölçeği kullanan hemşirelerin eğitim düzeyi, mesleki deneyimi, yaş vb. özelliklerini belirlemeye yönelik sorular yer almaktadır. Ölçeğin Dil Geçerliliği Ölçeğin İngilizce‟den Türkçe‟ye ve Türkçe‟den İngilizce‟ye çevirisi için, her iki kültürü de iyi bilen, anadili İngilizce ve anadili Türkçe olan iki bağımsız çevirmen tarafından yapılmıştır. Başka bir uzman tarafından ölçek Türkçe‟den İngilizce‟ye çevrilmiştir. İngizceden Türkçe‟ye çevrilen ve geri çevirisi yapılan ölçek araştırmacı tarafından karşılaştırılarak gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Ölçeğin Kapsam Geçerliliği Ölçeğin kapsam geçerliliği için uzman görüşüne başvurulmuştur. Bu amaçla kullanılan Davis Tekniğini için (Davis 1992) seçilen uzmanlar, basınç ülseri alanında eğitimi ya da deneyimi olan hemşireler ya da hemşirelikte öğretim elemanları ve basınç ülseri alanında eğitimi ya da deneyimi olan uzman hekimler arasından seçilmiştir. Araştırma ile ilgili bir ön yazı ile birlikte orijinal ölçek ve Türkçeye çevrilmiş olan ölçek gönderilerek uzmanların her bir maddeyi anlaşılırlık yönünden değerlendirmesi istenmiştir. Buna göre her madde 1‟den 4‟e kadar puanlanmıştır (1: Uygun değil, 2: Biraz uygun, 3: Oldukça uygun, 4: Çok uygun) (Öncü 1994). Puanlamada uygun olmayan maddelere yönelik uzmanlardan görüşleri istenmiştir. Davis tekniği kullanılarak yapılan kapsam geçerliliği analizine göre maddelerin anlaşılabilirlik düzeyleri 0.82 ile 1.00 arasında bulunmuştur. Uzman görüşleri doğrultusunda düzenlenen ölçek bir Türk Dili uzmanı tarafından değerlendirilmiştir. Ardından ölçeğin Türkçe kelimelerin anlaşılabilirliğinin tespiti açısından pilot/ön uygulaması 20 değerlendirme ile yapılmıştır. Ölçeğin Uygulanması Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç Ülseri Risk Değerlendirme Ölçeği‟nin ölçümcü güvenilirliği için gözlemciler arası uyuma aynı anda test-tekrar test ile bakılmıştır. Hastaların durumunda her an değişiklik yaşanabileceğinden zamana göre değişmezlik bakılamamıştır. Örnekleme alınan hasta çocuklar durumlarında her an değişiklik yaşanabildiğinden gün içerisinde birden fazla kez değerlendirmeye alınarak farklı vakalar olarak kabul edilmiştir. Ancak, aynı hemşire aynı hastayı gün içerisinde bir kez değerlendirmiştir. Ölçeği kullanacak hemşireler için hastaneye başlayalıaz 6 ay olmuş, hastane ve klinik içi oryantasyon eğitimi almış olma şartı aranmıştır. İlgili servislerdeki tüm hemşirelere, verilerin toplanmasına başlamadan önce “basınç ülseri” ve Çocuk Hastalarda Braden Q Basınç

Anahtar Kelimeler: