Özet:

Memlûk Devleti, 1250-1517 yılları arasında Mısır ve Suriye’de hüküm sürmüştür. Bu devlet köle ticareti sebebiyle Kıpçak, Oğuz, Çerkez, Moğol gibi muhtelif unsurlardan oluşmuştur. Yöneticilerinin çoğu Kıpçak olması sebebiyle, bu devletinin resmi dili de Türkçe olmuştur. Memlûkler devrinde sözlük, gramer, fıkıh ve okçuluk konularında birçok Türkçe ile eser yazılmıştır. Türkler ile Araplar aynı bölgede yaşadıkları için ticari, sosyal ve kültürel münasebetler bağlamında yoğun bir şekilde etkileşim söz konusu olmuştur. Özellikle de farklı dil kullanan yönetici ve yönetilen sınıf arasında dil alanında etkileşimin olduğu görülmektedir. Ayrıca Türk dili açısından Türkmence-Kıpçakça Mısır-Suriye bölgesinde giderek önem kazanmıştır. Bu durum, Araplar tarafından bu dillerin öğrenilmesi ve araştırılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla Arap alfabesiyle Arapça-Türkçe sözlükler yazılmıştır. Bu eserler, sözlük özelliklerinin yanı sıra gramer kitabı özelliği de taşımaktadır. Bu çalışmada, Memlûk-Kıpçak döneminde Arap alfabesiyle yazılmış olan Kitābü’l- İdrāk li Lisāni’l-Etrāk, Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ fî Luġati’t-Türk we’l-Kıfçāḳ, et-Tuḥfetü’z-Zekiyye fi’l-Luġati’t-Türkiyye, el-Kavânînü’l-Külliyye li-Zabti’l-Lûġati’t-Türkiyye sözlükleri incelenmiştir. Bu sözlüklerde Türkçe telaffuzu gösteren Arapça ifadeler ve kısaltmalar iki ana başlık altında incelenmiştir. İncelenen sözlüklerde ilk olarak Arapçada olmayan Türkçe seslerin telaffuzunu gösteren ifade ve kısaltmalar üzerinde durulmuş; ardından Türkçe ünlülerin kalınlık ve incelik açısından telaffuzunu gösteren ifade ve kısaltmalar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: