Özet:

Nakşibendi Sufizminin bugünkü konumunu anlamak için modern süreçlerden önce sahip olduğu ve bu süreçler içinde kazandığı özellikleri göz önünde bulundurmak gerekir. Bu yolla tarikatın doktrin ve pratik açıdan önceliklerinde paradigmatik bir değişme olduğu görülebilir. Bu değişimin sonucunda dinsel bilinç dünyevileşmiştir. Tarikatın kurucusu Bahaddin Nakşibend den sonra, Müceddidi ile birlikte tarikat doktrininde ve pratiklerinde bazı yenilikler olmuş, fakat daha belirleyici reformlar Halidi Bağdadi tarafından yapılmıştır. Müceddidi, Ekber Şah ın dinsel eklektizmi ve hurafeleriyle mücadele etmiş, ondan sonra Bağdadi modern köktenciliğin büyük bir oranda köklerini bulduğu Batı tehdidine karşı bir kitle seferberliği stratejisi geliştirmiştir. Her iki durumda da tarikat geleneği içinde değişim ve reform Müslüman toplum farın iç dinamiklerini tehdit eden dışsal tehlike duygusu ile ortaya konmuştur . Batılılaşmaya karşı tepki bir taraftan 'rasyonel ve mistik öğelerin birleşimi' diğer taraftan ise 'güçlü köktenciliğin mistik içgörü ve pratiklerle birleşimi'ne yol açmıştır. Sonuç olarak, kitle seferberliği stratejisine sahip olan bugünkü Nakşibendi tarikatı varolan dışsal tehlikelerin sonuçlarıyla başedebilmek için Şeriat ve Hakikat ın birliğini daha çok vurgular. Sufilerin bugünkü teknoloji ve bilim anlayışları bilgi ve değerler arasında ayrım yapmayan geleneksel bakış açılarıyla kopma göstermektedir. Sufiler, teknoloji ve bilimi nötr ve kullanıcının değerlerine bağımlı görerek, araçsalcı bir yaklaş mı benimserler ve bunların yolaçtığı nihilizmin yükselişini göremezler. Bir yaşam tarzı olarak teknoloji ve bilim sadece Sufi yaşam tarzı için değil benliğin gelişmesi ve herhangi bir normatif eylem türü için de meydan okuyucu bir öeneme sahiptir. Dünya görüşlerinin araçsallaşması sonucunda, tarikatlar farklı araçsal eylem stratejileri geliştirme eğilimine girerler. İs amileşme tasarımı İslaimi bir toplum inşası ve kitle kurtuluşu için insanları potansiyel özneler olarak gören bir anlayışa yolaçar. Böyle bir anlayış, farklı tarikatlarda farklı biçimler alan dinsel inancın ideolojileştirilmesini temsil eder. İsmail Ağa kolunda; öz disiplin ve toplumun hakim kurumlarından uzaklaşma, İskender Paşa kolunda ise etkin bir katılım yoluyla sosyo-ekonornik kurumları şekillendirme aynı İslamileşme amacının araçları olarak görülür.

Anahtar Kelimeler: