Abstract:

Anlatım türlerinin sahip olduğu yapısal özellikler, geçmişten bugüne araştırmacılar tarafından en çok incelenen konular arasında yer almıştır. Özellikle anlatılar üzerinde metin merkezli halkbilimi kuramları çerçevesinde yapılan tip ve motif çalışmaları hatırı sayılır bir yere sahiptir. Burada tercih edilen yaklaşımlardan birisi de yapısal çözümlemedir. Bu kurama göre çözümleme anlatının biçimsel sisteminin ortaya konulmasını sağlamaktadır; ayrıca yapısal kuram hemen hemen bütün anlatım türleri için uygulanabilir bir nitelik taşımaktadır. Bu makalenin amacı ise halk hikâyelerinin Propp’un, “İşlevlerin Kişiler Arasındaki Dağılımı açısından çözümlenmesidir. Rus halkbilimci Vladimir Propp, Rus masalları üzerine hazırladığı “Masalın Biçimi” adlı eserinde, masala biçim itibariyle yaklaşır. Propp masalda çeşitli işlevler tespit eder ve bu işlevleri gruplandırır. Buna göre bir masalda yedi eylem alanı ve bu eylemleri gerçekleştiren yedi kişi bulunur. Makalede, Klasik edebiyattan mesneviler yoluyla Halk edebiyatına geçen ve halk hikâyesi yapısına bürünen “Ferhat ile Şirin” hikâyesiyle, XVII. yüzyılda Kerem adlı saz şairinin hayatı etrafında şekillenen “Kerem ile Aslı” hikâyesi karşılaştırılmıştır. Sözlü anlatı geleneği çevrelerinde oluşan efsaneler/masallar/destanlar/hikâyeler yapısal formlar yönünden birtakım benzerlikler ve farklılıklar göstermektedir. Makalede anlatım türlerinde gözlenen bu benzer ve farklı formlar, Propp yöntemiyle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Olay örgüsünde yer alan eylemler, kişiler, kişilerin işlevleri ve daha fazlası mukayese yöntemiyle ortaya konulmuştur. Vladimir Propp’un çözümleme yönteminden hareket edildiğinde halk hikâyelerinde yapı itibariyle benzer eylem alanlarının ve bu eylemleri icra eden kişilerin olduğu görülmüştür. İlgili hikâyeler, çözümleme yöntemine göre oluşturulan görsel içerik üzerinden analiz edilmiştir.

Keywords: