Özet:

Aslında bir Moğol ulusu olan Tâtârların adına Orhon yazıtlarında rastlanmıştır. Çinliler, Cengiz Han’dan önce Moğolca konuşan toplulukları ayırmadan hepsine Tâtâr adını vermiştir. Moğol hâkimiyetinden sonra Türkçe konuşan bir kısım topluluklara hatta bazen Orta Asya’daki Türkçe konuşan bütün kavimlere “Tâtâr” denmiştir. Bugün “Tâtâr” kelimesi bir Türk boyunun adıdır ve genellikle İdil-Ural bölgesindeki Kazanlılar ve Kırımlılar için kullanılmıştır. İslam kaynaklarında ise Tâtâr ifadesi daha ziyade Moğollar için kullanılır. Bilindiği üzere Moğollar, Türk tarihi açısından dönüm noktası oluşturmuştur. Kösedağ Savaşı’nın Moğollara karşı kaybedilmesiyle Anadolu, Moğol istilasına uğramış ve yağmalanmıştır. Tâtâr ile Moğolların özdeşleştirilmesi sonucunda “Tâtâr” ifadesi akıllara ilk olarak olumsuz özelliklerin gelmesine neden olmuştur. Bundan dolayı, Klasik Türk şiirinde “Tâtâr”a kavram olarak: Yakıp yıkan, akıncı, kavgacı, yağmalayan gibi savaşçı vasıflar yüklenmiş ve ok, şemşir, navek, taraç gibi savaş aletleriyle bu vasıflar güçlendirilmiştir. Diğer taraftan “Tâtâr” ifadesiyle Doğu Türkistan kast edilmiş: Nafe- i Tâtâr, misk-i Tâtâr, Tâtâr-ı zülf, Tâtâr-ı benefşe, gamze-i Tâtâr, ahû-yu Tâtâr gibi olumlu örneklerinin de kullanımı divanlarda mevcuttur. Bu bildiride Türk edebiyatında Tâtâr ifadesinin şairler tarafından kullanım sahası ve amaçları değerlendirilecek ve ‘Tâtâr -Gâmze’ ilişkisi üzerinde durulacaktır. Bildiri için çeşitli divanlar taranmış Tatar ve kullanıldığı kavramlar seçilmiş, bu kavramların beyitlerdeki ele alınışına göre bir sınıflandırma yoluna gidilmiştir. Bu sınıflandırılmaların sonucunda “Tâtâr ile gamze” ilişkisi ön planda tutularak bu iki kavram birlikte ele alınmış ve değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: