Abstract:

Osmanlı ekonomisinde kadının rolü ve çalışma hayatına katılmasına yönelik yapılan araştırmalar yeterli düzeyde değildir. Özellikle Osmanlı kadını haremin çerçevesinden bakılarak tanımlanmaktadır. Ancak gerçeklerin çok farklı olduğu Osmanlı arşiv vesikaları incelendiğinde Osmanlı kadınının aile ve toplum hayatına önemli ölçüde ekonomik katkıları olduğu görülmektedir. Osmanlı İmparatorluğunun klasik döneminde toplumsal, ekonomik ve politik yaşam konusunda, kadınlara tanınan rol erkeklere oranla daha sınırlıdır. Osmanlı toplumsal yaşamında kadınların halkın geçimi ve eğitimi için yaptıkları katkıları, çalışma yaşamında etki ve rolleri ise düşünülenden çok daha fazla olmuştur. Osmanlı’da hakim sektör olan tarımda kadının ağırlıklı bir rolü olmuştur. Anadolu halkının kadın ve çocuklar olmak üzere tarım ve hayvancılıkla uğraştığını, barışta olsun, savaşta olsun, kadının ekonomiye yön verdiğini, ev endüstrisinde tekstil üreticiliği, ipek böcekçiliği dokumacılığı ile uğraştığını belgelerle tespit edilebilmektedir. Batı’da ilk kez sanayi devrimi sonrası İngiltere’de kadınlar ücret olarak ifade edilen ekonomik bir gelir karşılığı bir başkasının hesabına çalışmaya başladığı görülmektedir. 19. Yüzyılın başlarında imalat, dokuma sektöründe kadınlar ağırlıklı olarak görev almışlardır. Osmanlıda ise Tanzimat sonrası kadınlar sanayide ve hizmet sektörlerinde işçi olarak çalışmaya başlamışlardır. Ayrıca Anadolu kadınının ticaretle uğraştığını, ticarethane açtığını gösteren çeşitli örnekler mevcuttur. Örneğin Bursa’da iplik eğirme atölyesinin yarısından fazlası kadınlara aittir. Bursa fabrikalarındaki işçilerin çoğu Müslim ve gayrimüslim kadınlardır. Evinde dokuma ve işleme yapan kadınların yanı sıra, değirmen ve fırın sahibi kadınlar da bulunmaktadır. Bu çalışma, Başbakanlık Osmanlı Arşivinde tespit edilen belgelerden hareketle Osmanlı kadının toplum hayatında ekonomik rolü, mal sahibi olabilme ve miras alma-bırakma, ticaret yapma ve üretime katılma konular üzerinde durmayı amaçlamaktadır

Keywords: