Özet:

Tanzimat döneminde artan modernleşme ile toplumda oluşan Batı medeniyetini model alış, yaşadığı toplum değerlerine yabancılaşan ve Batılılaşma’yı yanlış idrak ederek iki medeniyet ortasında sıkışan alafranga tipleri meydana çıkarır. Toplumun aynası olan roman ise Tanzimat ile birlikte toplumu eğiterek modernleşmeyi sağlayacak bir vasıta olarak görülür. Romana bu misyonu yükleyenlerin başında “Hâce-i Evvel” ünvanı ile bilinen Ahmet Midhat Efendi, toplumun modernleşmesine katkı sağlamak için toplumda görülen bu tipleri konu edinir. Batılılaşma’nın doğru idrak edilmesini isteyen Ahmet Midhat Efendi, Batılılaşma’yı yanlış algılayan insanları “Felatun Bey ile Rakım Efendi” romanında hicvederek toplum karşısında komik duruma düşürür. Sosyal eleştirinin bir metodu olan hiciv üslubunda amaç, ince çağrışımlar ile topluma doğrunun mesajını vermektir. Hicvin özelliklerinden biri de; alay edici, aşağılayıcı ve hatta küfre kadar kaymasıdır. Bu özelliğinden dolayı hiciv, kusurları ve kötü amaçları ortaya çıkardığı için eleştirel bir analiz hüviyetini taşımaktadır. Bu yönüyle yanlış Batılılaşma problemini irdeleyerek hicveden ve eserin yapısına hicivsel üslubun yayıldığı ilk roman “Felatun Bey ile Rakım Efendi”dir. Roman, Tanzimat toplumunun bütün sosyolojik renklerini özünde barındırması bakımından aynı zamanda içeriği toplumsal mahiyettedir. Romanda hicvin üslup özelliklerinden ve tonlarından olan karikatürize etme yöntemi ile alay edilme, ironi, mübalağa kullanılmış; kötünün yanında iyi, rol model olarak verilerek toplumun roman içindeki hicivsel ögelerden ders alması amaçlanmıştır. Böylelikle roman, sosyolojik eleştiri hüviyetine bürünmüştür.

Anahtar Kelimeler: