Özet:

Eski Türk edebiyatında metinler, hem muhteva hem de biçim özellikleri bakımında belirli kurallar çerçevesinde inşâ edilmiş bir yapıya sahiptir. Özellikle manzum eserlerde beyit, bend, redif, kafiye ve vezin özellikleri şiirlerin sınıflandırılmasında, yorumlanmasında, şairin üslubunun ve şairlik gücünün belirlenmesinde önemli ölçütlerdir. Kafiye ve vezin, şiirlerin dış yapılarının somut göstergeleri olmakla birlikte şiirlerdeki âhenk unsurlarının da yapı taşlarıdır. Türk edebiyatında farklı bahirlerde 40’tan fazla arûz vezni kullanılmıştır. Şiirlerde Arapça, Farsça ve Türkçenin dil özelliklerine ve hece yapılarına göre imâle, zihâf, med, vasl, sekt gibi arûz tasarruflarına başvurulduğu görülür. Nedîm ve Şeyh Gâlib XVIII. yüzyılın ve bütün dîvân şiirinin öncü şairlerindendir. Lâle Devri şairi olarak anılan Nedîm, klasik ilimlerle birlikte Arapça ve Farsça öğrenerek iyi bir eğitim görmüştür. Şiirlerinde söyleyiş mükemmelliği ile Nedîmâne tarzının kurucu olmuş geliştirdiği bu yeni tarzla kendisinden sonraki şairleri etkilemiştir. Dîvân’nında kaside, mesnevî, kıt˘a ve gazellerin yanı sıra şarkılar da yer almaktadır. Şeyh Gâlib, mevlevî bir çevrede doğmuş ve yetişmiştir. Gâlib, ilk eğitimini babasından ve mevlevî şeylerinden almış Divân’ı ve Hüsn ü Aşk adlı mesnevîsiyle ün kazanmıştır. Şeyh Gâlib, divân şiirinin son büyük şairi olarak kabul edilir. Dîvân’ında kaside, gazel, mesnevî, tarih ve şarkı nazım biçimlerinde şiirler vardır. Klasik dönemin sonları sayılan XVIII. yüzyılda yaşamış olan Şeyh Gâlib ve Nedîm’in eserleri, biçim ve muhteva özellikleriyle araştırmalara konu olmuştur. Bu çalışmada Şeyh Gâlib ve Nedîm’in Türk edebiyatında en çok kullanılan vezni ile yazılmış beş bendden oluşan birer şiirleri (murabba), Prof. Dr. Yavuz Bayram’ın uyguladığı yöntem çerçevesinde arûz tasarrufları bakımından incelenecektir. XVIII. yüzyılda yaşamış bu iki büyük şairin şiirlerindeki arûz uygulamalarının tespiti ile sınırlı çerçevede de olsa benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: