Abstract:

Hayatla iç içe olan İslâm Fıkhı, hüccet teşkil edecek derecede kıymetli fakihlerimizin kıymetli kitapları ile zenginleşmiş bir temele sahiptir. Ve bu temelin en önemli bölümlerinden biri de, Imam Ebu Hanife ve İmam Eş-Şâfiî arasındaki ihtilaflı meselelerdir. Abbâsîlerin son üç ḫalifesi ve Selçuklular döneminde yaşamış, meşhûr Baġdat Niẓâmiyye medrsesinde uzun seneler müderrislik yapmış, elli seneye yakın fetva görevi ile hizmet vermiş, İmam Muḥyiddîn En-Nevevî, Es-Semʿânî, Es-Ṣafedî, El-Yâfʿî, İbn Ḫallikân, Ez-Zehebî, El-İsnevî gibi büyük alimlerin övgülerine mazhâr olmuş, Şafiî mezhebinin en önemli isimlerinden İbrâhim b. Ali, Ebû İshâk Eş-Şîrâzî, «En-Nüket Fî’l-Mesâil’il-muḫtelef fîhâ beyne’ş-Şâfiʿî ve Ebî Ḥanîfe» isimli eseri ile, İslâm Fıkhı’na büyük hizmette bulunmuştur. Söz konusu kitap, pek çok yönüyle önem arzetmektedir. En önemli özelliklerinden birincisi, El-Ḳâḍı Ebû Muhammed El-Beyḍâvî, Ahmed b. Muhammed El-Ḫavârizmî El-Burḳânî, El-Ḥasen b. Ebî Bekr El-Bezzâz, El-Ḳâḍî Ebû’t-Ṭîb Et-Ṭaberî, El-Kerḫı gibi büyük alimlerden ders almış, El-Ḥatîb El-Baġdâdî, Süleymân b. Ḫalef El-Bâcî, Ebû’l-Ḳâsım El-Ḫırâkî gibi değerli pek çok talebe yetiştirmiş olan, kendi asrında hucccet kabul edilen, uzak beldelerden pek çok ilim ehlinin ulaşıp kendisinden ilim almak istediği, Şâfiʿî mezhebinin önde gelen büyük fakihlerinden olan İmâm-ı Ebû İsḥâḳ Eş-Şîrâzî’nin (ö.476/1083) eseri olması; ikincisi, söz konusu kitabın, fıkıh ilminin gelişmesi ve günümüz meselelerine ışık tutması açısından önem arzeden mukayeseli fıkıh alanında te’lif edilmiş olması; üçüncüsü, bu esere âit maḫṭûṭalardan/yazma eserlerden birinin müellifin vefâtından on sene önce yazılmış olması sebebiyle son derece kıymet arzetmesi; dördüncüsü, bu eserin, büyük müctehid imamlardan olan, iki büyük zâtın -Nuʿman b. Sâbit Ebu Ḥanîfe ve Muhammed b. İdrîs Eş-Şâfiʿî’nin- aralarında iḫtilaf ettikleri önemli meseleleri içeriyor olması; beşincisi, içeriği, metodu, delilleri, istinbâtı ve diğer bazı özelliklerinin günümüz fıkıh meselelerine temel teşkil edebilecek nitelikte olması.. Bu zikredilen özelliklerin yanısıra, kitabın aslî yazma nüshâlarına ulaşma ve inceleme hususundaki gayretimiz, eseri, en doğru ve güvenilir şekilde tanıma ve tanıtma fırsatı verdi. Bu makalede, İstanbul’da üçüncü Ahmed kütüphanesinde bulduğum en kıymetli maḫṭûṭa/yazma nüshasının ve Amerika Birleşik Devletleri Massachusetts Eyaletinin Boston şehri kütüphanesinde bulunan, mikrofilim olarak Mekke Ümmü'l-Kurâ üniversitesi kütüphanesinden elde ettiğim ikinci nüshasının tanıtımını içermektedir. Maḫṭûṭalarını karşılaştırarak, ilk bölümü üzerine tahkik çalışması yapmış olmam, bu kitabı daha iyi tanımama ve olumlu olumsuz taraflarına vakıf olmama vesile oldu. Bu makalede zikri geçen diğer bazı hususlar; kitabın ünvânının ve müellife âit olduğunun ispatı; müellifin «En-Nüket» isimli ikinci bir eserinde söz konusu kitabını iḫtiṣar ettiği; bazılarının bu¬¬ iki eseri aynı eser olarak algılayarak hataya düştüğü; müellifin, eserinde izlediği üslûb/metod; müellifin, ilmî münâḳaşa ve münâzarada sergilediği âdâb ve diğerleri. Kitabın sadece olumlu yönleri değil, olumsuz yönlerine dâir de bazı hususlar makalede beyan edilmiştir. Bunlar, Hanefî ve Şâfiʿî mezhepleri arasındaki iḫtilafı ortaya koyan bu meselelerin bazılarında, mesele başlıklarının konuyu tam yansıtmaması, alakası olmayan başka mevzûların anlaşılmasına ihtimal vermesi; bazı mevzûlarda, vârid vecihleri ve görüşleri zikretmekle beraber, râcih olanı beyan etmemesi; bazı mevzûlarda zayıf hadislerle istidlâl etmesi.. Büyük şafiî âlimi Ebû İshâk Eş-Şîrâzî ve en önemli kitaplarından birinin tanıtımını içeren bu makale, yazarın ve eserinin özel oluşunu ortaya koymaktadır. Bu ṣitibarla, ilim ehlini, bu kıymetli esere yönlendirmesi bakımından da faydalı olacaktır.

Keywords: